ارز دیجیتال لیبرا یا دیم (Diem) چیست؟ آشنایی با رمزارز فیسبوک

ارز دیجیتال لیبرا که به ارز فیسبوک هم معروف است، در دسامبر ۲۰۲۰ به دیم (Diem) تغییر نام داد و در ژانویه سال ۲۰۲۲ به طور کلی از دنیای کریپتو خارج شد. هدف فیسبوک (شرکت متا)، ارائه‌ی یک رمزارز جهانی بر پایه‌ی بلاکچین بود که بتواند نقل و انتقال پول به سراسر جهان را به راحتی ارسال یک ایمیل امکان‌پذیر کند. قرار بود لیبرا مثل پول دیجیتالی در تلفن همراه مردم باشد و هر کسی بتواند برای پرداخت هزینه‌ها و خریدهایش از آن استفاده کند. در این مطلب از والکس، به هر آن چیزی که باید درباره ارز دیجیتال فیسبوک بدانید می‌پردازیم.

سازوکار ارز دیجیتال دیم (diem) چگونه بود؟

سیستم پرداختی لیبرا یا همان ارز دیجیتال دیم (diem)، بر پایه یک بلاکچین خصوصی بود. حالا این یعنی چه؟ به عنوان مثال، بیت کوین را در نظر بگیرید. شبکه بیت کوین از نوع بلاکچین عمومی است که این یعنی هر کسی که به اینترنت متصل باشد، می‌تواند آزادانه به این رمزارز دسترسی داشته باشد، با آن تراکنش انجام دهد، روی شبکه آن کدنویسی کند و هیچ کسی هم روی آن نظارتی ندارد. اما برخی از بلاکچین‌ها هستند که نیازمند مجوز بوده و برای استفاده از آنها، از هر کسی که شبکه را کنترل می‌کند باید مجوز دریافت کرد، که لیبرا این‌طور بود.

بلاکچین لیبرا سه ویژگی اساسی داشت:

1. تیم لیبرا از زبان برنامه‌نویسی Move استفاده کرده بود. Move یک زبان برنامه‌نویسی جدید است که برای پیاده‌سازی منطق تراکنش دلخواه و قراردادهای هوشمند روی بلاکچین لیبرا، طراحی شده بود. این زبان برنامه‌نویسی امنیت بالایی داشت و استفاده از آن برای توسعه‌دهندگان بسیار راحت بود.
2. بلاکچین لیبرا از روش اجماع مبتنی بر تحمل خطای بیزانس (BFT) استفاده می‌کرد که با هدف تسهیل فرآیند اجماع بین گره‌های تاییدکننده تراکنش طراحی شده بود. این روش اجماع تا وقتی که حدود ۶۷ درصد گره‌های تاییدکننده در شبکه معتبر باشند، به درستی فعالیت می‌کند. همچنین این پروتکل اجماع در مقایسه با الگوریتم اثبات کار (POW) مقیاس‌پذیری بیشتری دارد و مصرف انرژی آن نیز بسیار کمتر است.
3. بلاکچین لیبرا به شکل یک ساختار داده منفرد بود که تاریخچه کل تراکنش‌ها در آن ثبت می‌شد و تراکنش‌ها در بلاک‌هایی جداگانه ذخیره نمی‌شدند. علاوه‌بر این، بلاکچین لیبرا شبه‌ناشناس بود و به کاربران اجازه می‌داد که چندین اکانت مختلف داشته باشند.

همان‌طور که گفتیم، ارز دیجیتال دیم (Diem) از فناوری بلاکچین استفاده می‌کرد، اما از آن جایی که به طور کامل غیرمتمرکز نبود، یک ارز واقعی بلاکچین به حساب نمی‌آمد و تنها اعضای انجمن لیبرا می‌توانستند به دفتر کل تراکنش‌ها دسترسی داشته باشند. انجمن لیبرا یک سازمان غیرانتفاعی بود که توسط فیسبوک و شرکای آن تشکیل شده بود. در واقع، این انجمن را ۲۸ سازمان بزرگ و سرشناس، مثل مسترکارت (Mastercard)، ویزا (Visa)، ای‌بِی (eBay) و غیره اداره می‌کردند و فیسبوک هم مثل بقیه‌ی این سازمان‌ها، فقط یک حق رای داشت. این انجمن دو وظیفه اصلی داشت:

• اداره و نظارت بر شبکه لیبرا
• مدیریت ذخایر پشتوانه لیبرا برای حفظ ثبات آن

البته این انجمن زیاد دوام نیاورد و مدت زیادی از راه‌اندازی آن نگذشته بود که بعضی از بزرگ‌ترین سرمایه‌گذاران این پروژه، اعتماد خود را نسبت به آن از دست دادند. هفت عضو از ۲۸ عضو اولیه (یعنی ۲۵ درصد از سرمایه‌گذاران) پیش از جلسه افتتاحیه این انجمن در ژنو، کنار کشیدند. پا پس کشیدن این شرکت‌ها از مشارکت در پروژه لیبرا، خسارات زیادی برای این انجمن داشت چون شرکت‌های خارج شده، در حوزه فناوری‌های پرداخت و انتقال پول، تخصص داشتند.

چه کسانی می‌توانستند عضو انجمن لیبرا شوند؟

بر اساس وایت پیپر این پروژه، اعضای اولیه شورا که بنیان‌گذاران ارز دیجیتال لیبرا بودند به عنوان نودهای اولیه فعالیت می‌کردند. برای این که نهادی در ابتدای کار عضو شورا می‌شد باید حداقل ده میلیون دلار از طریق خرید توکن لیبرا در پروژه سرمایه‎گذاری می‌کرد. به این ترتیب، ارز دیجیتال لیبرا در زمان راه‎اندازی شبکه به لیبرای با پشتوانه تبدیل می‌شد. هر ده میلیون دلار سرمایه‎گذاری، یک حق رای داشت و همچنین سرمایه‎گذاران الزاما برای داشتن حق رای باید به عنوان گره تاییدکننده تراکنش‎ها نیز فعالیت می‌کردند.

به مرور و با ورود اعضای جدید، یعنی کسانی که حداقل حجم سرمایه‎گذاری را انجام داده و به عنوان گره تاییدکننده فعالیت می‎کردند، شبکه با طی کردن مراحل مشخص توسعه فنی و غیرفنی، از یک پلتفرم عمومی مجوزدار به یک پلتفرم عمومی بدون مجوز تبدیل می‌شد. بنابراین پروتکل لیبرا برای چند سال اول دارای محدودیت در تعداد گره‌های تاییدکننده و اعضای شورا بود. هدف‎گذاری اولیه این بود که در سال پنجم حداقل ۲۰ درصد از قدرت رای‌دهی در شورا به گره‌های جدیدی تخصیص پیدا کند که از طریق خرید و سپرده‌‎گذاری لیبرا در انجمن عضو شده‎اند و جزو سرمایه‌‎گذاران اولیه نبوده‎اند.

هدف ارز دیجیتال لیبرا چه بود؟

قرار بود ارز دیجیتال فیسبوک، راهی ساده برای مبادله‌ی ارز در سراسر جهان باشد. همچنین قرار بود تا با پشتیبانی و حمایتی که فعالان حوزه کریپتو برای لیبرا فراهم می‌کردند، این رمزارز به یک ارز پایدار و باثبات (استیبل کوین) تبدیل شود. مثل این که در وایت پیپر ارز دیجیتال لیبرا، یکی از مشکلات اصلی‌ای که قرار بود به آن پرداخته شود، هزینه زیاد انتقال پول برای ساکنان کشورهای در حال توسعه بود.

در کشورهای در حال توسعه، خدمات ارسال پول، هزینه‌های گزافی دارد و در نتیجه، این هزینه‌ها برای افرادی که وضع مالی خوبی ندارند، اوضاع را خیلی سخت می‌کند. پول جمع کردن، آن هم در چنین کشورهایی، اصلا ساده نیست و اگر دارایی کسی که وضع مالی خوبی ندارد به هر دلیلی دزدیده شود، آن شخص تقریبا همه چیز خود را از دست می‌دهد.

بسیاری از افراد همیشه به بانک‌های سنتی دسترسی ندارند، اما خب‌، تقریبا همه تلفن همراه دارند! هدف ارز دیجیتال لیبرا این بود که به یک رمزارز اصلی تبدیل شود و هر کسی از هرکجا بتواند از آن استفاده کند. لیبرا می‌خواست با دریافت هزینه‌ای بسیار کمتر از سایر سرویس‌های ارسال پول، از طریق فناوری بلاکچین و تثبیت ارزش پولی، خدمات مالی بهتر، مطمئن‌تر، ارزان‌تر و در دسترس‌تری برای همگان فراهم کند.

ارز دیجیتال دیم با سایر رمزارزها چه تفاوتی داشت؟

یکی از عواملی که ارز دیجیتال دیم (diem) را از سایر رمزارزها متمایز می‌کرد، این بود که این ارز توسط دارایی‌های واقعی پشتیبانی می‌شد. نکته اینجاست که بسیاری از ارزهای دیجیتال این‌گونه نیستند و به همین دلیل، ثبات و ارزش تضمین شده‌ای ندارند. پس طبیعتا از نظر ثبات و تضمین، با ارز دیجیتال لیبرا قابل مقایسه نبودند.

با این که همین الان هم استیبل کوین‌های دیگری وجود دارند که توسط دارایی‌های واقعی پشتیبانی می‌شوند، اما بیشترشان قدرت گروه پشتیبانی لیبرا (ویزا، مسترکارت‌، ای‌بی، پِی‌پال و غیره) را ندارند.

نوسان ارز دیجیتال دیم (diem) به خاطر کارمزدهای پایین آن و ذخیره‌ی واقعی دارایی‌ها، پایین بود و همین آن را در مقایسه با بسیاری از رمزارزهای دیگر، به یک ارز دیجیتال واقعی‌تر تبدیل می‌کرد. مثلا بیت کوین که از نظر ارزش بازار اولین رمزارز دنیاست، قصدش این بود که انجام تراکنش‌ها را راحت‌تر کند، اما در عوض بیشتر تبدیل به یک نوع دارایی شد که با نگه داشتنش، فقط ارزشش بالا و بالاتر می‌رود.

ارز لیبرا چه مشکلاتی داشت؟

اولین و مهم‌ترین مشکل ارز دیجیتال لیبرا موضوع تمرکز آن بود. همان‌طور که گفتیم، در شبکه بلاکچین لیبرا گره‌های تاییدکننده تراکنش‌ها و اجرا کننده قراردادهای هوشمند، ۲۸ عضو انجمن لیبرا بودند که تمام تصمیمات مهم در این انجمن گرفته می‌شد. همچنین نهادهایی که قصد اضافه شدن به این انجمن را داشتند باید مورد تایید اعضای فعلی آن قرار می‌گرفتند. علاوه‌بر این، حق رای هر عضو نیز بر اساس میزان سرمایه‌گذاری او در پروژه تعیین می‌شد. در نتیجه اعضا می‌توانستند به آسانی تراکنش‌هایی که بنا به هر دلیلی با آن مشکل داشتند را تایید نکنند. پس می‌توان گفت که بلاکچین لیبرا نه متن باز است و نه مقاوم در برابر سانسور.

مشکل بعدی ارز دیجیتال لیبرا، پشتوانه آن بود که آن هم به صورت متمرکز نگه‌داری و مدیریت می‌شد. به طوری که کاملا در اختیار اعضای انجمن لیبرا قرار داشت. همچنین سود ناشی از سپرده‌های بانکی نیز در اختیار اعضای این انجمن قرار می‌گرفت تا از آن به تصمیم خود استفاده کنند. علاوه‌بر این، هیچ تضمینی مبنی بر عدم استفاده از ذخایر پشتوانه در راستای منافع اعضای انجمن لیبرا وجود نداشت. (شبیه همان اتفاقی که قبلا برای تتر افتاده بود).

سومین مشکل ارز لیبرا امکان ردگیری تراکنش‌ها بود. بر اساس چیزی که در وایت پیپر لیبرا گفته شده بود، ردگیری تراکنش‌ها برای اعمال غیرقانونی توسط مقامات قانونی امکان‌پذیر بود و این موضوع حریم خصوصی افراد را زیر سوال می‌برد.

ارز دیجیتال لیبرا، رویایی که به واقعیت بدل نشد

ارز دیم (diem) یک پروژه شکست خورده محسوب می‌شود و نکته جالب اینجاست که دلیل شکست آن، دخالت فیسبوک و دیگر سازمان‌های بزرگ بود. چون در واقع به دولت‌ها (هم ایالات متحده آمریکا، هم سازمان‌های خارجی و هم نهادهای نظارتی) اجازه داد تا به بهانه‌ی پول‌شویی، خطر حریم خصوصی کاربران، دور زدن کنترل سرمایه و سایر ریسک‌های مالی‌، نسبت به آن احساس عدم اطمینان و نگرانی داشته باشند و پروژه را بارها به تعویق بیندازند. در نهایت‌، پروژه‌ی لیبرا قبل از اینکه به صورت جدی اجرایی شود، با شکست مواجه شد. البته در حال حاضر فیسبوک بر روی پروژه متاورس خود کار می‌کند و باید ببینیم که آیا این بار رویای مارک زاکربرگ محقق خواهد شد یا خیر.