قوانین خرید بیت کوین در ایران چگونه است؟

بازار ارزهای دیجیتال به واسطه نوظهور بودن و تازگی هنوز چارچوب قانونی درستی ندارند. در تمام کشورها اوضاع به همین منوال است و خلاءهایی در قوانین مربوط به رمزارزها وجود دارد. البته کشورهای پیشرو در این صنعت مانند آمریکا و ژاپن، در حال تدوین چارچوب قانونی برای این نوع دارایی‌ها هستند. پدیده کریپتوکارنسی در کشور ما نیز همین وضعیت را دارد و هنوز قوانین مدونی در مورد آن وجود ندارد. در این مقاله به پاسخ سوالاتی مانند آیا خرید و فروش ارز دیجیتال ممنوع است؟ آیا خرید یا فروش رمز ارز غیرقانونی است؟ قوانین خرید و فروش بیت کوین در ایران چیست؟ خواهیم پرداخت.

خرید و فروش بیت کوین و سایر رمز ارزها در کشور جرم نیست

برای پاسخ به ۲ پرسش بالا، در ابتدا باید به این نکته اشاره کنیم که بیت کوین و سایر رمز ارزها هنوز در کشور به‌صورت رسمی قانونگذاری نشده‌اند و قانون خاصی ندارند؛ بنابراین استفاده از آن‌ها و خرید و فروش بیت کوین و سایر رمز ارزها در کشور نیز جرم نبوده و نیست.

طبق ماده ۲ قانون مجازات عمومی، «هر فعل یا ترک فعل که مطابق قانون قابل مجازات یا مستلزم اقدامات تامینی یا تربیتی باشد جرم محسوب است و هیچ امری را نمی‌توان جرم دانست مگر آنکه به موجب قانون برای آن مجازات یا اقدامات تامینی یا تربیتی تعیین شده باشد.» 

تا به امروز در قوانین رسمی کشور هیچ قانونی در رابطه با مجاز یا غیر‌مجاز بودن استفاده از رمز ارزها و سرمایه‌گذاری در این بازار وجود نداشته است که عمل خلاف آن قانون، جرم و مستلزم برخورد با مجرمان باشد. در واقع هیچ اقدامی در رابطه با قوانین ارزهای دیجیتال در ایران نیز صورت نگرفته است. بنابراین با توجه به عدم وجود مجازات برای خرید و فروش ارز دیجیتال یا نگهداری آن، نمی‌توان این عمل را طبق قانون مصوب کشور جرم دانست. 

با این حال، دیگر مراجع مانند نیروی انتظامی و پلیس فتا در مقابل کلاهبرداری‌های این حوزه به‌عنوان یک فناوری، مسئولیت‌هایی دارند و اختیاراتی برای پیگیری این موارد و برخورد با متخلفان و مجرمان دارند. 

همچنین، در صورت وقوع هر‌گونه کلاهبرداری، هک یا عدم تعهد به قراردادها در فضای کریپتوکارنسی می‌توان با طرح شکایت رسمی، از طریق این مجاری و دادگاه مشکلات پیش آمده را پیگیری کرد. اما باز هم اشاره می‌کنیم که هیچ نهاد رسمی و قانونی خرید فروش رمز ارز و نگه‌داری آن‌‌ها را در حال حاضر جرم نمی‌داند.

ماجرای ممنوعیت بیت کوین چیست؟

۳۱ تیر‌ماه ۱۳۹۸ رئیس کمیسیون اقتصادی مجلس از موافقت کمیسیون اقتصادی دولت با به رسمیت شناختن صنعت «بیت کوین» خبر داد.

بانک مرکزی کشور بارها در اطلاعیه‌های مختلف ورود رمز ارزها را به عرصه پرداخت کشور ممنوع اعلام کرده است. اما این ممنوعیت به معنای ممنوعیت استفاده و نگه‌داری این ارزها نیست و بارها تاکید شده است که اجازه ورود رمز ارزها فقط به سیستم‌های کلان پرداخت کشور داده نشده است.

این بانک در ۹ دی‌ماه ۱۳۹۶، طی یک اطلاعیه رسمی استفاده از بیت کوین و سایر رمز ارزهای این‌چنینی در تمام مراکز پولی و مالی کشور را ممنوع اعلام کرده است. طبق این اطلاعیه هرگونه استفاده و خرید و فروش بیت کوین و سایر ارزهای دیجیتال در بانک‌ها، موسسات مالی و صرافی‌های دارای مجوز بانک مرکزی رسماً ممنوع اعلام شده است.

اما این بیانیه فقط بانک‌ها و صرافی‌های دارای مجوز رسمی از بانک مرکزی را خطاب قرار داده بود و ممنوعیت کلی برای رمز ارزها اعلام نکرده است. لازم به ذکر است که ممنوعیت اعلام شده طی این بیانیه پیش از این نیز وجود داشته است، ول به‌صورت بخشنامه‌ی رسمی و مکتوب به موسسات مالی ابلاغ نشده بود.

پس از این بخشنامه ناصر حکیمی، معاون فناوری‌های نوین بانک مرکزی طی یک گفت‌و‌گو در این‌‌باره اعلام کرد، که اطلاعیه ممنوعیت استفاده از ارزهای دیجیتال در مراکز پولی و مالی از سوی شورای عالی مبارزه با پولشویی، سیاست نهایی بانک مرکزی در پول‌های دیجیتالی نیست. در واقع هیچ سیاستی در هیچ زمانی نهایی نیست و سیاست‌ها به صورت بازه زمانی در نظر گرفته می‌شود.

دلیل انتشار اخبار ممنوعیت بیت کوین

همان‌‌طور که احتمالاً شاهد بوده‌اید، در روزهای نخست سال ۲۰۲۱ میلادی اخبار فراوانی پیرامون رکوردشکنی‌ قیمت بیت کوین منتشر شد و در گوشه و کنار جهان صحبت از بالا رفتن ارزش رمز ارزها و آینده‌ی روشن این فناوری بود. 

اگر با بیت کوین و دنیای کریپتوکارنسی‌ها آشنا باشید؛ باید بدانید که نوسانات این بازار شدیداً وابسته به اخبار پیرامون آن است. در نتیجه انتشار اخبار این‌چنینی طی این روزها سبب افزایش ارزش بیت کوین و به‌تبع آن سایر رمز ارزها شد.

این افزایش قیمت سبب شد در داخل کشور نیز افراد بسیاری جذب این بازار مالی شوند و شروع به سرمایه‌گذاری در عرصه ارزهای دیجیتال کنند. با ‌توجه به این روند مسئولان کشور ضروری دیدند قوانین گذشته را برای تازه‌واردان به حوزه ارزهای دیجیتال مجدداً یادآوری کنند تا از وقوع مشکلات در آینده و تبعات حضور افراد ناآگاه به این بازار جلوگیری کرده باشند.

در روز ۱۰ اسفند ۱۳۹۹، عبدالناصر همتی، رئیس‌کل سابق بانک مرکزی ایران، در مصاحبه‌ای نه‌چندان شفاف اعلام کرد به‌زودی برای خرید و فروش بیت کوین چند صرافی معرفی خواهد شد که استخراج‌کنندگان می‌توانند در آنها ارز خود را به فروش برسانند.

وی در پاسخ به پرسش یک خبرنگار مبنی بر خرید و فروش بیت کوین و وضعیت قوانین استخراج بیت کوین در ایران گفت:

خرید و فروش بیت کوین بین افراد آزاد نمی‌شود و فقط برای فروش ارز حاصل از استخراج بیت کوین و فعالیت‌هایی از این دست چند صرافی معرفی خواهد شد.

این سخنان همتی سبب شد که موجی از واکنش‌‌ها در شبکه‌های اجتماعی پیرامون غیرقانونی بودن بیت کوین و سایر کریپتوکارنسی‌ها شکل بگیرد. در صورتی که قبل‌تر هم اشاره کردیم این ممنوعیت‌ها امر تازه‌ای نیست و سال‌های گذشته ابلاغیه‌‌هایی رسمی در این‌باره منتشر شده است که طی هیچ‌یک از آن‌ها به جرم انگاری خرید و فروش رمز ارز یا سرمایه‌گذاری در این بازار اشاره نشده است. در ضمن این صحبت همتی تنها در مورد بیت کوین‌های استخراج شده توسط ماینرها بوده است.

ماجرای تصویب طرح مالیات بر عایدی چیست؟

چندی پیش مجلس طرحی به نام مالیات بر عایدی را تصویب کرد که در این طرح بیت کوین و ارزهای دیجیتال نیز به عنوان سرمایه معقول محسوب شده‌اند. برخی از کارشناسان بخش مربوط به اخذ مالیات از معاملات دارایی‌های دیجیتال در این طرح را محل ایراد می‌دانند. پیش‌تر نیز شورای نگهبان به‌دلیل نبود تعریف قانونی برای رمزارزها، از یکی دیگر از طرح‌های مجلس، تحت‌عنوان طرح بانکداری، ایراد گرفته بود.

چندی پیش، طرحی با‌ عنوان مالیات بر سوداگری و سفته‌بازی با هدف اخذ مالیات بر عایدی سرمایه در کشور، در مجلس به تصویب رسید که در یکی از مواد آن به رمزارزها هم اشاره شده بود. در این طرح که هنوز به تأیید شورای نگهبان نرسیده و در دست بررسی این نهاد است، از انواع رمز پول و رمز دارایی به‌عنوان یکی از دارایی‌هایی نام برده شده که قرار است مشمول قانون مالیات بر عایدی سرمایه شوند.

با اینکه مهدی طغیانی، سخنگوی کمیسیون اقتصادی مجلس، پیش‌تر تأکید کرده است که در این طرح معافیتی برای رمزارزها در بحث پرداخت مالیات بر عایدی سرمایه در نظر گرفته نشده است، برخی کارشناسان معتقدند از آنجایی که ارزهای دیجیتال تعریف قانونی مشخصی در کشور ندارند، اخذ مالیات از این دارایی‌ها نیز احتمالاً با ایرادات قانونی مواجه خواهد شد.

در مرداد ۱۴۰۱ نیز احسان خاندوزی، وزیر اقتصاد اعلام کرد، مصوبه‌ای در ستاد اقتصادی دولت مطرح شده است که تا چند روز دیگر تصویب خواهد شد و با این کار برای اولین بار قاعده‌گذاری در زمینه ارزهای دیجیتال صورت خواهد گرفت. البته تا حال حاضر، خبری در مورد این مصوبه‌ ستاد اقتصادی دولت منتشر نشده است.

آیا فعالیت صرافی‌های ارز دیجیتال در ایران غیرقانونی است؟

در این میان، اخباری هم مبتنی بر ممنوعیت فعالیت صرافی‌های رمز ارز داخلی و نداشتن مجوز این موسسات منتشر شد. لازم به توضیح است که با توجه به مواردی که قبل‌تر اشاره کردیم؛‌ هیچ قانونی برای ارزهای دیجیتال تاکنون وضع نشده است و مجوزی برای انجام معاملات رمز ارز نه برای هیچ شخصی و نه هیچ‌یک از موسسات در نظر گرفته نشده است. 

چندی پیش رئیس کانون صرافان بانک مرکزی به صراحت اشاره کرد: بانک مرکزی تاکنون هیچ مجوزی برای خرید و فروش ارز دیجیتال صادر نکرده است. وی در ادامه به برخورد با متخلفان این حوزه که در عرصه صرافی‌های داخلی فعالیت می‌کنند اشاره کرد.

اما با توجه به اجازه ادامه فعالیت صرافی‌ها می‌توان به ناهماهنگی نهادهای مختلف در امور ارز دیجیتال اشاره کرد.

در پاسخ به بیانات این‌چنینی باید این‌طور گفت که نبود قوانین و عدم تنظیم مجوز، صرافی‌های ارز دیجیتال را در این زمینه تبرئه خواهد کرد. زیرا صرافی‌‌ها به محض وضع قوانین دقیق و شفاف و در نظر گرفتن مجوزهای خاص برای ادامه فعالیت، سریعاً اقدام به کسب مجوزهای لازم و رعایت تمامی قوانین وضع شده خواهند کرد. مانند آن‌چه که تا‌کنون پیش گرفته‌اند و در چارچوب قوانین شرکت‌های رسمی ثبت شده در کشور فعالیت کرده‌‌اند و تمامی موارد تعیین شده توسط پلیس فتا را اجرا و رعایت کرده‌‌اند.

فعالان حوزه ارزهای دیجیتال بی‌صبرانه در انتظار وضع قوانین

در بهمن ماه سال ۹۷، بانک مرکزی یک پیش‌نویس رسمی در باب قوانین ارزهای دیجیتال تنظیم کرد و در اختیار مجلس قرار داد. طبق برنامه‌ریزی‌ها، مقرر شده بود این پیش‌نویس پس از چند ماه به تایید نهایی رسیده و در صحن علنی مجلس به رای گذاشته شود. اما متاسفانه این روند طبق برنامه‌ریزی‌‌ها پیش نرفت و طرح نیمه‌کاره باقی ماند. 

در این پیش‌نویس مجدداً اشاره شده بود که صرافی‌ها می‌توانند با دریافت مجوز فعالیت کنند، اما استفاده از بیت کوین به‌عنوان ابزار پرداخت ممنوع است.

نبود قوانین در هر حوزه‌ای می‌تواند مشکلات جدی به‌وجود بیاورد. مراجع قانونی کشور ما همیشه در بررسی ابزارهای تکنولوژی تعلل می‌کنند و این‌طور گمان می‌کنند که این موارد از الزامات بررسی نیست و بحث بر سر آن‌ها را به مواقع دیگر موکول می‌کنند. در حوزه کریپتوکارنسی نیز روند این‌چنین بوده است و تعلل در تصمیم‌گیری و قانونگذاری برای آن، از زمان ورود این فناوری به کشور تا به امروز ادامه داشته است.

متخصصین عرصه کریپتو و تمام کسانی که در موسسات مرتبط با این حوزه فعالیت دارند و همچنین تریدرها و سرمایه‌گذاران ایرانی، بیش از هر کس دیگر چشم به‌راه وضع قوانین رسمی و مشخص شدن تصمیم نهایی مسئولان مربوطه هستند. 

همانطور که پیش‌تر به آن اشاره کردیم، تاکنون قوانین خرید و فروش بیت کوین و سایر ارزهای دیجیتال در ایران وجود نداشته است. امیدواریم مسئولان هرچه سریع‌تر در رابطه با ارزهای دیجیتال قانون‌های مشخصی تصویب کرده و مجوزهای لازم برای صرافی‌های ارز دیجیتال را تنظیم و به آن‌ها ابلاغ کنند؛ تا ایران هم مانند سایر کشورهای جهان بتواند به‌راحتی و به دور از هیجانات منفی از این بازار پرسود جهانی بهره ببرد و از مزایای فراوان رمز ارزها در عرصه‌‌های مختلف اقتصادی استفاده کند.