مزایا و معایب بلاکچین چیست؟ بررسی فواید و نقاط ضعف آن

تا امروز ما در بلاگ والکس تلاش کرده‌ایم که مفاهیم اساسی بلاکچین را برای شما توضیح دهیم. حالا زمان آن رسیده است که مزایا و معایب بلاکچین را بدانیم و از کاربردهای فناوری بلاکچین بگوییم.

ایده پنهان شده در پشت مفهوم بلاکچین برای نخستین بار در اوایل سال ۱۹۹۱ درک و ارائه شد اما تا سال ۲۰۰۹ که بیت‌کوین توسعه و پیشرفت لازم را به دست ‌نیاورده بود، این تکنولوژی توجه زیادی را به خود جلب نکرده ‌بود. از آن زمان به بعد تکنولوژی بلاکچین روز به روز بیشتر ظرفیت‌های خود را نشان داد. در این مقاله والکس با ما همراه باشید تا فواید بلاکچین و معایب آن را از جنبه‌های مختلف با هم بررسی کنیم.

بلاکچین چیست؟

معنی بلاکچین (blockchain) زنجیره بلوک است. بلاکچین را می­‌توان به عنوان یک پایگاه داده توزیع شده در نظر گرفت که امکان ثبت اطلاعات را فراهم می‌کند. همان‌طور که از نام آن مشخص است، فناوری بلاکچین، از یک مدل مبتنی بر زنجیر بلوک ساخته شده است که قابل ردیابی و غیرقابل دستکاری است.

مهم‌­ترین ویژگی و مزایای بلاکچین این است که به کاربران اجازه می­‌دهد بدون اتصال به یک مرکز خاص، مبادلات خود را انجام دهند. بنابراین، معاملات می‌توانند مستقیماً بین خریدار و فروشنده و با خیال راحت انجام شود. درست مثل به اشتراک گذاشتن موسیقی بین مردم در Napster (سیستم به اشتراک گذاری فایل­‌های صوتی). در ادامه به شناخت مزایا و معایب بلاکچین می‌پردازیم.

مزایای بلاکچین چیست؟

فناوری بلاکچین، نسبت به فناوری‌هایی مانند اینترنت، تازه‌کار و نوظهور است. هنوز ظرفیت زیادی از فناوری‌ بلاکچین شناخته نشده است و برای کشف آن‌ها زمان لازم است. بنابراین، لیست فواید بلاکچین در آینده ممکن است از لیست فعلی ما طولانی‌تر شود.

توزیع شدگی

از آنجایی که داده‌های بلاکچین اغلب در هزاران دستگاه در شبکه توزیع شده‌­ای از گره‌ یا نود ذخیره می­‌شوند، سیستم و داده­‌ها در برابر خرابی­‌های فنی و حملات مخرب بسیار مقاوم هستند. هر گره یا نود در بلاکچین قادر به تکثیر و ذخیره یک نسخه از بانک اطلاعاتی است و به همین دلیل، هیچ نقطه­‌ی مرکزی وجود ندارد و خرابی یک گره بر میزان دسترسی یا امنیت تکنولوژی بلاکچین تأثیر نمی­‌گذارد. در مقابل، بسیاری از بانک­‌های اطلاعاتی معمولی به یک یا چند سرور متکی هستند و در برابر خرابی­‌های فنی و حملات سایبری آسیب‌پذیرتر هستند. توزیع شدگی یکی از فواید بلاکچین است که کاربرد زیادی دارد. 

ثبات

بسیار بعید است که بلوک­‌های تأیید شده بازگردانده شوند، به این معنی که پس از ثبت اطلاعات در بلاکچین­، حذف یا تغییر آن بسیار دشوار است. این امر باعث می­‌شود بلاکچین یک فناوری عالی برای ذخیره سوابق مالی یا هر گونه داده­‌ای باشد که نیاز به حسابرسی دارد. زیرا هر تغییری در دفتر کل دیجیتال توزیع شده و عمومی ثبت می‌شود و قابل ردیابی است.

به عنوان مثال، یک تجارت می­‌تواند از فناوری بلاکچین برای جلوگیری از اقدامات خلاف قانون کارمندان خود استفاده کند. در این سناریو، بلاکچین می­‌تواند سابقه­‌ای مطمئن و پایدار از کلیه معاملات مالی که در شرکت اتفاق می­‌افتد، فراهم کند. این کار پنهان کردن معاملات مشکوک برای یک کارمند را دشوارتر می­‌کند.

سیستم بدون نیاز به اعتماد

در سیستم بدون نیاز به اعتماد (Trustless) کاربران نیازی به شناخت طرف مقابل معامله و یا اعتماد به هرگونه مرکز واحدی مانند بانک ندارند. در اغلب سیستم‌­های پرداخت سنتی، معاملات نه تنها به دو طرف درگیر در معامله وابسته است، بلکه به یک واسطه مانند بانک و یا شرکت‌­های ارائه دهنده کارت اعتباری نیاز دارند. اما هنگام استفاده از فناوری بلاکچین، نیازی به واسطه نیست؛ زیرا شبکه توزیع گره­‌ها، معاملات را از طریق فرآیندی موسوم به ماینینگ یا استخراج تأیید می­‌کنند. به همین دلیل، بلاکچین اغلب به عنوان یک سیستم بدون نیاز به اعتماد شناخته می­‌شود.

بنابراین، سیستم بلاکچین خطرات احتمالی اعتماد به یک سازمان خاص را از بین می­‌برد و همچنین هزینه­‌های کلی و هزینه‌­های معاملات (تراکنش‌­ها) را با حذف کردن واسطه­‌ها و اشخاص ثالث کاهش می­‌دهد.

مبادلات همتا به همتا (P2P)

از آنجایی که اطلاعات در بین شرکت کنندگان شبکه بلاکچین تبادل شده و به طور مداوم ضبط می­‌شوند، با افزایش تعداد شرکت کنندگان، شبکه قوی­‌تر می­‌شود. شبکه P2P یا همتا به همتا (کاربر به کاربر) بخش جدایی‌­ناپذیر و مهم فناوری بلاکچین است.

در شبکه همتا به همتا گره­‌ها به هیچ سرور مرکزی وصل نیستند و می­‌توانند همزمان به عنوان سرویس دهنده و سرویس گیرنده عمل کنند. ساختار همتا به همتای بلاکچین دارای مزایای بسیار زیادی است که عبارتند از: افزایش امنیت، حذف واسطه و افزایش پایداری در شبکه.

معایب بلاک­چین چیست؟

بلاکچین هم مانند هر فناوری و ابزار دیگری، نقطه ضعف‌هایی دارد. در ادامه، به برخی از نقطه معایب بلاکچین اشاره خواهیم کرد. هر چند در بسیاری از موارد می‌توان این معایب را حل کرد.

حمله ۵۱ درصدی

در طول سال­‌های اخیر ثابت شده است که الگوریتم اجماع اثبات کار که از بلاکچین بیت کوین محافظت می­‌کند، بسیار کارآمد است. با این حال، چند حمله بالقوه وجود دارد که می­‌تواند علیه شبکه­‌های بلاک­چین انجام شود و یکی از مهم­ترین این حملات، حمله ۵۱ درصدی است. این حمله در صورتی اتفاق می­‌افتد که یک نهاد بتواند بیش از ۵۰٪ قدرت هش شبکه را داشته باشد. در نتیجه‌­ی این اتفاق، حمله کننده خواهد توانست تا شبکه را با حذف و یا تغییر داده­‌ها، مختل کند.

با وجود اینکه وقوع حمله ۵۱ درصدی از نظر تئوری امکان­‌پذیر است، اما هرگز یک حمله ۵۱٪ موفقیت­‌آمیز به بلاکچین بیت کوین رخ نداده است. با بزرگ شدن شبکه، امنیت افزایش پیدا می‌کند و بعید است که استخراج‌کنندگان پول و منابع خود را برای حمله به بیت کوین سرمایه­‌گذاری کنند.

علاوه بر این، یک حمله موفقیت آمیز ۵۱٪ تنها می­‌تواند تراکنش­‌های جدیدی را که در شبکه رخ داده است، تغییر دهد زیرا بلوک­‌ها از طریق اثبات رمزنگاری به هم مرتبط هستند (تغییر بلوک های قدیمی­‌تر نیاز به سطح بالایی از قدرت محاسبات دارد). همچنین، بلاکچین بیت کوین بسیار انعطاف­‌پذیر است و به سرعت می­‌تواند به حملات پاسخ دهد.

اما خطر این حمله همچنان برای بلاکچین‌های دیگری که از الگوریتم اثبات کار استفاده می‌کنند، وجود دارد. به همین دلیل، رمزارزهای مختلف در حال حاضر تلاش می‌کنند که به سمت الگوریتم‌های اجماع دیگری حرکت کنند تا امنیت بلاکچین خود را تامین کنند. 

اصلاح داده‎­‌ها

یکی از مهم‌­ترین معایب بلاکچین این است که پس از افزودن داده­‌ها به بلاکچین، اصلاح آن بسیار مشکل است. اگرچه ثبات یکی از مزایای بلاکچین به شمار می­‌رود، اما داشتن ثبات در سیستم همواره خوب نیست. تغییر داده یا کد در بلاکچین معمولاً بسیار سخت است و اغلب به هاردفورک نیاز دارد. هاردفورک زمانی اتفاق می­‌افتد که یک زنجیره از بلوک­‌ها با جدا شدن از زنجیره بلوک اصلی شروع به فعالیت مستقل کنند.

کلیدهای خصوصی

بلاکچین برای ارائه مالکیت رمزارزها به کاربران از رمزنگاری کلید عمومی (یا رمزنگاری نامتقارن) استفاده می­‌کند. از طرفی، هر آدرس بلا­کچین دارای یک کلید خصوصی است. در حالی که می­‌توان کلید عمومی را به اشتراک گذاشت، باید کلید خصوصی مخفی نگه داشته شود. کاربران برای دستیابی به سرمایه خود به کلید خصوصی خود نیاز دارند. به زبان ساده‌­‎تر، کلید خصوصی کار رمز کارت بانکی را برای کاربران انجام می­‌دهد. اگر یک کاربر کلید خصوصی خود را به هر دلیلی از دست بدهد، سرمایه او نیز از دست می‌رود.

کم بازده

بلاکچین­‌ها به ویژه آنهایی که از گواه اثبات کار استفاده می­‌کنند، بسیار کم بازده و یا به عبارتی ناکارآمد هستند. از آنجایی که فرآیند استخراج بسیار رقابتی است و برای مثال در بیت کوین هر ده دقیقه فقط یک برنده وجود دارد، تلاش سایر استخراج‌کنندگان عملاً هدر می­‌رود.

ماینرها دائم در تلاشند قدرت محاسباتی خود را افزایش دهند تا شانس بیشتری برای پیدا کردن یک هش بلوک معتبر داشته باشند. به همین دلیل، منابع مورد استفاده شبکه بیت کوین در چند سال گذشته به میزان قابل توجهی افزایش یافته و در حال حاضر نسبت به بسیاری از کشورها مانند دانمارک و هلند، انرژی بیشتری مصرف می­‌کند.

ذخیره­‌سازی

دفتر کل­‌های توزیع شده مانند بلاکچین می­‌توانند با گذشت زمان بسیار بزرگ شوند. بلاکچین بیت کوین در حال حاضر به حدود ۲۰۰ گیگابایت فضای ذخیره نیاز دارد. به نظر می­‌رسد که رشد کنونی حجم بلاکچین از رشد ظرفیت درایوهای سخت‌افزاری نیز پیشی بگیرد. اگر یک دفتر کل برای دانلود و ذخیره‌سازی بیش از اندازه بزرگ شود، شبکه با خطر از دست دادن گره­‌ها مواجه خواهد شد.

مزایای بلاکچین در فناوری‌های مختلف

با رشد و گسترش فضا‌های رمزنگاری شده و همچنین بهبود یافتن و برطرف شدن مسائل و مشکلات پایه‌ای بلاکچین، درک و یادگیری این‌که چگونه این تکنولوژی می‌تواند در بخش‌ها و سناریوهای مختلف مورد استفاده قرار بگیرد، بسیار مهم است.

در فناوری بلاکچین نیاز به ایمنی و اعتماد پر‌هزینه و گران‌قیمت برطرف شده است و در نتیجه، این تکنولوژی کارایی بهبود یافته‌ای را فراهم می‌آورد. علاوه بر این، شبکه غیر متمرکز این فناوری می‌تواند به عنوان یک بانک اطلاعاتی شفاف پیکر‌بندی و تنظیم شود، به نحوی که برای همه‌ اعضا قابل دیدن باشد. از این حیث، فناوری بلاکچین امکان ایجاد و تولید یک بایگانی و پیشینه توزیع شده و واحد را فراهم می‌آورد. همین مشخصه فرصت‌های بسیاری را برای بهبود عملکرد و امنیت در بسیاری از صنایع و سازمان‌ها (مثل سازمان‌های خیریه، زنجیره تامین، سازمان های درمانی و مراقبت سلامتی و غیره) را ارائه می‌دهد. چند کاربرد بلاکچین در فناوری‌های مختلف عبارت است از:

بلاکچین و امور خیریه

مشکل و درگیری بسیاری از سازمان‌های خیریه‌ای در سراسر جهان، تلاش برای مقابله و رو‌دررویی با چالش‌های موجود برای مدیریت منابع، شفافیت در عملکرد و مدیریت و اداره کارآمد است. تکنولوژی بلاکچین به صورت قابل اطمینان و موثری می‌تواند به این سازمان‌ها برای بهینه‌سازی این زمینه‌ها یاری رساند و به آن‌ها در راستای بهبود فرایند‌های دریافت و مدیریت بودجه کمک کند.

در این خصوص، ما مثال‌های خوبی در ارتباط با ادغام و استفاده از فناوری بلاکچین در برخی از این سازمان‌های خیریه‌ای داریم. برای مثال، سازمان خیریه بلاکچین (BFC) یک سازمان غیرانتفاعی است که در راستای اهداف توسعه پایدار به منظور مبارزه با فقر و نابرابری مالی فعالیت می‌کند. هدف این سازمان، گسترش امکان انجام فعالیت‌های بشر دوستانه در سراسر جهان با محوریت بلاکچین است.

بلاکچین و زنجیره‌ تامین

تعداد بسیار زیادی از شبکه‌های زنجیره تامین در سراسر جهان با مشکلات و موانع متعددی در خصوص کارآمدی و شفافیت مواجه می‌شوند. سیستم مدیریت کنونی هنوز هم به اعتماد متکی است و در نتیجه این سیستم‌ها برای ادغام کارآمد و موثر برای برقراری ارتباط بین شرکت‌ها با طرف‌های دیگر با مشکلاتی مواجه هستند.

تکنولوژی بلاکچین می‌تواند برای بررسی و ردیابی‌ فرایند کلی تولید و توزیع متریال مورد استفاده در شبکه‌های زنجیره تامین مورد استفاده قرار بگیرد. بانک اطلاعاتی توزیع شده می‌تواند برای ثبت کردن ایمن هر داده مرتبطی، اطمینان حاصل کردن از صحت و اعتبار هر محصولی مفید باشد. از طرفی، مزایای بلاکچین به همان نسبت برای شفافیت در پرداخت و حمل و نقل محصولات، مناسب است.

بلاکچین و مراقبت‌های بهداشتی

در صنعت سلامت و مراقبت‌های بهداشتی مواردی مانند تنگناهای عملیاتی، خطاهای ایجاد شده در داده‌ها و دغدغه‌ها و دردسر‌های مربوط به کاغذ بازی‌های اداری از جمله مهم‌ترین نگرانی‌های موجود در این حوزه به شمار می‌آید. بلاکچین موارد استفاده متعددی در صنعت مراقبت‌های بهداشتی و سلامتی دارد. مهم‌ترین مزایای بلاکچین در این صنعت، امکان ردیابی دارو‌ها در زنجیره تامین و دسترسی و استفاده از داده‌ها و اطلاعات بیماران است.

علاوه بر این، بلاکچین می‌تواند مزایا و منافع امنیتی قابل توجه و گسترده‌ای را برای بیمارستان‌ها فراهم کند، چرا که معمولاً این سازمان‌ها به دلیل منابع با ارزش اطلاعاتی و ذخایر داده‌ای که دارند، هدف حمله هکر‌ها قرار می‌گیرند.

در حال حاضر، بیش‌تر شرکت‌ها به دنبال یافتن راهی هستند تا از تکنولوژی بلاکچین برای ذخیره و ثبت مدارک و داده‌های سلامت دیجیتال خود استفاده کنند. این‌گونه راه‌حل‌ها می‌تواند هزینه‌‌های کلی را به نسبت قابل توجهی کاهش و همزمان، امنیت و دقت ثبت داده‌ها را نیز افزایش دهد.

بلاکچین و حق تالیف / حق اختراع

موسیقیدان‌ها، سازنده‌های بازی‌های ویدئویی و هنرمندان به صورت کلی با مسائل و مشکلاتی مانند عدم دریافت حق‌الزحمه و دزدی‌های ادبی دیجیتال و مهم‌تر از همه، روابط ناعادلانه با آژانس‌های طرف قرار‌داد شخص ثالث در خصوص پرداخت حق تالیف و اختراع مواجه هستند تا بتوانند هزینه و مبلغی که شایسته و حق آن‌هاست را دریافت کنند.

با استفاده از تکنولوژی بلاکچین می‌توان یک پلتفرم طراحی و ایجاد کرد تا از این طریق استعداد‌های خلاق و تولید کننده بتوانند مشخصات افرادی که از آثار آن‌ها استفاده می‌کنند و همچنین کسانی که آثار آن‌ها را اجاره یا خریداری می کنند را ثبت کنند و یک بایگانی شفاف و غیر قابل تغییر از این گروه داشته باشند. این نمونه از پلتفرم‌ها همچنین امکان پرداخت از طریق قرارداد‌های آنلاین را نیز تسهیل می‌کند که این قرارداد‌ها اساساً جزء قرارداد‌های هوشمند و خودکار محسوب می‌شوند.

بلاکچین و مدیریت دولت

تکنولوژی بلاکچین این پتانسیل را دارد که مدیریت را در بخش های متنوع با استفاده از بهبود مدیریت شبکه‌ها و بهتر کردن عملکرد مدیریتی به شیوه‌ای دموکراتیک‌تر، عادلانه‌تر و ایمن‌تر بهبود ببخشد. سیستم‌هایی که بر پایه‌ بلاکچین عمل می‌کنند، این قابلیت را دارند که به عنوان ابزاری برای از بین بردن امکان تقلب در هنگام رای‌گیری استفاده شوند، همچنین برای اعتمادسازی در طول انتخابات و سایر فرایند‌های قانون اساسی، می‌توان از این سیستم‌ها استفاده کرد.

از همه مهم‌تر این‌که این سیستم‌ها می‌توانند به عنوان سلاحی قدرت‌مند علیه فساد استفاده شوند. همچنین، می‌توان از سیستم‌های بر پایه‌ بلاکچین به‌منظور تقویت یکپارچه‌سازی داده‌ها و قابلیت ردیابی سناریوهای مختلف مانند جمع‌آوری مالیات و توزیع کمک‌های مالی بهره برد.

بلاکچین و راه‌حل‌های پرداخت

هنگامی که بحث ارسال و توزیع پول در سراسر جهان مطرح می‌شود، قابلیت و عملکرد قابل قبول و مزایای بلاکچین کاملاً اثبات شده است. ارسال ارزهای رمزنگاری شده به دوستان، آشنایان و فامیل و سایر افراد در سراسر جهان با استفاده از بلاکچین نسبت به ارسال از طریق سیستم‌‌های بانکی متمرکز و راه‌حل های پرداختی ارائه شده توسط آن‌ها به نسبت آسان‌تر، سریع‌تر و ارزان‌تر است.

علاوه بر این، وب ‌سایت‌های متمرکز و برنامه‌ها به کاربران خود امکان کنترل داده‌ها را نمی‌دهد و معمولاً به آن‌ها بر اساس داده‌های واقعی ارزشمندی که به پلتفرم خود می‌آورند، پاداشی را ارائه نمی‌دهد. برنامه‌های غیر متمرکز بر پایه بلاکچین (dAPPs) واسطه‌ها را از بین می‌برد و به کاربران خود این امکان را می‌دهد تا از هزینه‌های کاهش یافته، انگیزه و مشوق‌های بهتر و بازده بهتر معاملاتی، نهایت لذت را ببرند و همچنین قادر به ارسال و دریافت ارز‌های دیجیتال نیز باشند.

در همین خصوص ویتالیک بوترین (مخترع اتریوم) گفته بود که راه‌حل‌های بلاکچین به افراد این امکان را می‌دهد تا به‌صورت مستقیم با یکدیگر کار کنند و نیاز به واسطه‌ها و سیستم‌های متمرکز را از بین می‌برد.

در حالی‌که بیش‌تر تکنولوژی‌ها تمایل دارند تا وظایف کارگران را به‌صورت اتوماتیک در بیاورند و آن‌ها را در حاشیه قرار دهند، بلاکچین‌های اتوماتیک آن‌ها را در مرکز کار قرار می‌دهند. در واقع، اتوماتیک‌سازی بلاکچین به این صورت است که برای مثال، به جای این‌که یک راننده تاکسی را از حرفه خود دور کند، این امکان را برای رانندگان تاکسی فراهم می‌کند تا با کنار گذاشتن واسطه‌ها، مستقیم و بدون واسطه با مشتریان خود کار کنند.

بلاکچین و اینترنت اشیا

بلاکچین و اینترنت اشیا یک تطابق طبیعی با هم‌دیگر دارند. بلاکچین یک تکنولوژی غیر متمرکز است و شبکه‌های اینترنت اشیا معمولاً برای جمع‌آوری داده‌ها از منابع مختلفی که از هم پراکنده هستند، استفاده می‌شود.

بلاکچین به سازمان‌ها این امکان را می‌دهد تا یکسری دفترچه حاوی اطلاعات جمع‌آوری شده در دستگاه‌های اینترنت اشیا را به شکل شفاف و غیرقابل تغییر داشته باشند و هر یک از این داده‌ها با دیگری در ارتباط باشند. با وجود مشخصه‌های امنیتی و عملکرد‌های رمزنگاری شده، بلاکچین یک پلتفرم ایده‌آل را برای نقل و انتقالات و معاملات ماشین به ماشین فراهم می‌کند.

از آنجایی که سیستم عملکرد تکنولوژی بلاکچین مبتنی بر تسهیل دقیق و ایمن معاملات و نقل و انتقالات است، ادغام آن با اینترنت اشیا برای اطمینان از صحت پاسخ‌گویی و امنیت داده‌ها امری منطقی به نظر می‌رسد. به همین دلیل است که بسیاری از شرکت‌ها منابع بسیار زیادی را در شبکه اینترنت اشیا خود که به واسطه بلاکچین تقویت شده‌اند را جای‌گذاری کرده و به کار می‌برند.

مزایای بلاکچین، این تکنولوژی ۱۲ ساله

بلاکچین، حدود ۱۲ سال است که پا به عرصه زندگی عمومی گذاشته اشت. ۱۲ سالی که پر از تجربه‌های تازه برای این تکنولوژی و کاربرانش بوده است. هنوز ظرفیت‌های شناخته نشده بسیاری از بلاکچین باقی مانده است که با گذشت زمان خودشان را نشان خواهند داد. وضعیت شناخت از بلاکچین در حال حاضر، مانند شناخت از اینترنت در ۲۰ سال پیش است. یعنی ما می‌دانیم یک فناوری فوق‌العاده در اختیار داریم، اما هنوز همۀ کارهایی که می‌توان به کمک آن انجام داد را نمی‌شناسیم.

در این مقاله با معایب و مزایای بلاکچین و همچنین ۷ کاربرد مهم این فناوری آشنا شدیم. اگر شما نکته‌ای در ذهن خود دارید که در مقالۀ والکس به آن اشاره نشده است، لطفاً در بخش کامنت‌ها برای ما بنویسید.

سوالات متداول (FAQ)