بازارساز خودکار چیست و چگونه کار می‌کند؟

بازارساز خودکار اصطلاحی است که اگر در دنیای کریپتوکارنسی فعالیت داشته باشید، حتما نام آن را شنیده‌اید. بازارسازهای خودکار در صرافی غیر متمرکز کاربرد دارند و وظیفه آنها انجام فرایندهای مربوط به خریدوفروش است. این بازارسازها ربات‌هایی هستند که انجام مبادلات در صرافی‌ها را به کمک استخرهای نقدینگی انجام می‌دهند. ربات‌های بازارساز برای انجام مبادلات هیچ نیازی به مجوز ندارند و این کار را به صورت کاملا خودکار انجام می‌دهند. به این مکانیزم AMM هم می‌گویند و ما در ادامه این مطلب قصد داریم به صورت کامل در مورد آن صحبت کنیم.

بازارساز خودکار (AMM) چیست؟

صرافی‌های غیر متمرکز درست مثل صرافی‌های متمرکز بستری برای انجام معاملات ارزهای دیجیتال در دنیای کریپتوکارنسی هستند. این صرافی‌ها اجازه دسترسی به دارایی‌ها و سهام کاربران‌شان را ندارند و برای همین جهت انجام معاملات مجبور هستند از روش‌های دیگری استفاده کنند. روش کار این صرافی‌ها نسبت به صرافی‌های متمرکز متفاوت بوده و به جای اینکه سفارشات کاربران را در بخشی به نام دفتر سفارشات ثبت کنند، از بازارسازهای خودکار یا Automated Market Maker استفاده می‌کنند.

AMMها ابزاری خاص و مفید برای اتریوم و دیفای هستند و علاوه بر اینکه به صورت غیر متمرکز فعالیت می‌کنند، همواره در دسترس بوده و از روش‌های قدیمی برای ایجاد ارتباط بین خریداران و فروشندگان استفاده نمی‌کنند. یکی از ویژگی‌های جالب بازارساز خودکار این است که تحت کنترل نهادها یا سازمان‌ها نبوده و همه می‌توانند به عنوان AMM در بازار کریپتوکارنسی مشغول به فعالیت شوند.

آشنایی با صرافی غیر متمرکز

حالا بد نیست شما را با نحوه کار صرافی‌های غیر متمرکز آشنا کنیم. صرافی‌های متمرکز که زیر نظر گروهی از افراد کار می‌کنند، به صورت مستقیم به دارایی کاربران‌شان دسترسی داشته و کاربران برای انجام معاملات باید دارایی‌ها را به کیف پول این صرافی‌ها انتقال دهند. اما همانطور که می‌دانید، ماهیت ارزهای دیجیتال چنین نیست و نباید هیچ فرد یا شخص دیگری به دارایی کاربران دسترسی داشته باشد. برای همین صرافی‌های غیر متمرکز روی کار آمدند. در این صرافی‌ها نیازی به احراز هویت نیست و صرافی نیز تسلطی به دارایی شما ندارد چون نیاز نیست دارایی‌ها را به کیف پول آن واریز کنید. در واقع این صرافی‌ها واسطه‌ها را از بین می‌برند.

بازارساز خودکار به جای دفتر سفارشات

بازارسازهای خودکار را می‌توان جایگزینی مناسب برای دفتر سفارشات در صرافی‌های غیر متمرکز دانست. تا قبل از اینکه صرافی‌هایی که به AMM مجهزند راه‌اندازی شوند، پایگاه‌های داده‌ای داشتند که سفارشات در آن‌ها قرار می‌گرفت و به وسیله فناوری موتور تطبیق، سفارشات مشابه به هم متصل می‌شدند.

روش کار موتور تطبیق به این صورت است که مثلا فردی قصد دارد ۱ واحد بیت‌کوین را در قیمت ۱۰ هزار دلار بخرد و برای این کار مجبور است در صرافی ارز دیجیتال سفارشش را ثبت کند. فروشندگان بیت‌کوین هم متقابلا دارایی‌هایشان را با قیمت‌هایی که می‌خواهند در دفتر سفارشات قرار می‌دهند. حالا نوبت به موتور تطبیق می‌رسد که به مقایسه سفارش‌ها پرداخته و اگر قیمت خریدوفروشی را به صورت یکسان پیدا کرد، معامله را انجام دهد و بیت‌کوین را در اختیار خریدار و دلار را هم در اختیار فروشنده بگذارد.

اما در صرافی‌های غیر متمرکز دیگر خبری از موتورهای تطبیق یا دفترهای سفارش نیست و از مکانیزم بازارساز خودکار استفاده می‌کنند. این بازارسازها با تامین نقدینگی با جفت‌های معاملاتی، به فرآیند انجام معاملات کمک خواهند کرد.

در واقع AMMها چندین قرارداد هوشمند هستند که در فضای بلاکچین کار کرده و به تعیین قیمت ارزهای دیجیتال طبق عرضه‌وتقاضا می‌پردازند.

رابطه بازارساز خودکار و استخر نقدینگی

در هر جفت معاملات در صرافی‌های ارز دیجیتال، AMMها استخر نقدینگی ایجاد می‌کنند. استخرهای نقدینگی قراردادهای هوشمند نیز دارند و کاربران صرافی‌های غیر متمرکز برای انجام معاملات باید کیف پول‌شان را به این قراردادهای هوشمند متصل کنند. آن‌ها اگر توکن مورد نظرشان را به استخرها واریز نمایند، می‌توانند در مقابل میزان توکن دیگری را که می‌خواهند از این استخرها بگیرند.

نرخ عرضه‌وتقاضا در استخرهای نقدینگی به نسبت توکن‌های داخل استخر بستگی دارد. AMMها به وسیله نسبت توکن‌ها در زمان‌های مختلف قیمت ارزها را تشخیص می‌دهند. اما برای انجام معاملات در استخرهای نقدینگی نیاز به افرادی به نام Liquidity provider یا «تامین‌کننده نقدینگی» هم داریم که نقدینگی جفت ارزهای استخرها را تامین می‌کنند. این افراد در ازای دارایی‌هایی که در استخرها قرار می‌دهند، پاداش می‌گیرند و این پاداش به وسیله بخشی از کارمزدهای پرداختی تریدرها به آن‌ها تعلق می‌گیرد.

نحوه کار استخرهای نقدینگی در صرافی‌های غیر متمرکز به این صورت است که تامین‌کننده‌های نقدینگی می‌توانند در هر زمان که خواستند دارایی‌های‌شان را از صرافی خارج کنند. در صرافی‌های غیر متمرکز قراردادهای هوشمند باید بتوانند حجم مورد نیاز کاربران را برایشان تامین کنند که برای این کار از تامین‌کننده‌های نقدینگی کمک می‌گیرند.

همه می‌توانند در بازار کریپتوکارنسی به عنوان تامین‌کننده نقدینگی در استخرها فعالیت داشته و مقدار دارایی را که می‌خواهند در استخرها وارد کنند. صرافی‌های غیر متمرکز نیز برای اینکه کاربرانشان را دعوت به این کار کنند، پاداش‌هایی را برایشان در نظر می‌گیرند؛ مثلا بخشی یا حتی همه کارمزدها را به تامین‌کننده‌ها اختصاص می‌دهند.

فرآیند تامین نقدینگی در استخر AMM

صرافی‌ها استخرهای نقدینگی مختلفی دارند که شما می‌توانید به عنوان تامین‌کننده نقدینگی، از بین استخرها یک یا چند مورد را به دلخواه انتخاب کنید. برای این کار اتصال بین کیف پول و قرارداد هوشمند استخر الزامی است چون قراردادهای هوشمند باید به مقدار دارایی که کاربران مشخص می‌کنند، دسترسی پیدا کنند. قراردادهای هوشمند در واقع این دارایی‌ها را برای معاملات دیگری که تریدرها انجام می‌دهند، استفاده می‌کنند.

در واقع کاربران برای تزریق نقدینگی به استخرها، مقدار مشخصی دارایی را وارد کرده و سپس باعث تامین نقدینگی استخر خواهند شد. استخر نقدینگی نیز در مقابل توکن‌های LP را درست به اندازه میزان سرمایه‌گذاری افراد به کیف پول‌های‌شان منتقل می‌کند.

کارمزدی که بابت معامله توکن‌ها با یکدیگر تعیین می‌شود، همواره وارد استخرها شده و کاربرانی که به عنوان تامین‌کننده نقدینگی استخرها فعالیت می‌کنند، به اندازه دارایی‌هایشان پاداش دریافت خواهند کرد. تامین‌کننده‌ها می‌توانند هر زمان که می‌خواهند توکن‌های LP را به استخر انتقال دهند و توکن‌های خود را به همراه سود و پاداش‌شان پس بگیرند.

اما اینکه به هر تامین‌کننده نقدینگی چقدر سود می‌رسد کاملا بستگی به مدل‌های اقتصادی دارد که برای پروتکل‌ها طراحی شده‌اند. شما باید در بین صرافی‌های مختلف جستجو کرده و صرافی‌هایی که بیشتر پاداش را در ازای تامین نقدینگی می‌دهند، انتخاب کنید. در بین صرافی‌های محبوب دنیا، صرافی یونی‌سواپ ۰.۳% از ارزش هر معامله را به تامین‌کنندگان نقدینگی می‌دهد و صرافی سوشی‌سواپ هم همین مقدار پاداش می‌دهد اما مقداری از این پاداش را در پلتفرم کشت سود خود واریز می‌کند.

کاربرد بازارساز خودکار

بازارساز خودکار در دنیای بلاکچین را می‌توان یک الگوریتم ریاضی به شمار آورد که سعی دارد معمالات را بدون واسطه انجام دهد. این بازارسازها مکانیزمی دارند که بر اساس عرضه‌وتقاضا کار کرده و همانطور که در قبل هم گفتیم قیمت رمز ارزها را تشخیص و این امکان را به کاربران می‌دهند تا بدون نیاز به ثبت سفارش، خریدوفروش‌هایشان را انجام دهند.

وظیفه بازارساز خودکار در صرافی‌های غیرمتمرکز قیمت‌گذاری سهام و دارایی کاربران، ایجاد بستری برای تامین نقدینگی جهت انجام معاملات در صرافی‌ها و تعدیل آن‌ها است. در واقع در نسل اول صرافی‌های غیر متمرکز معاملات به صورت همتابه‌همتا یا Peer-to-peer انجام می‌شد اما در صرافی‌های غیر متمرکزی که بر اساس AMMها کار می‌کنند، معاملات به صورت شخص به قرارداد یا Peer-to-contract انجام می‌شوند. در این صرافی‌ها کاربران اجازه دارند تا در کنار حفظ کامل سهام‌شان، کیف پول‌هایشان را به صرافی‌ها متصل کرده و معاملات را با قراردادهای هوشمند انجام دهند.

بازارساز خودکار قیمت ارزهای دیجیتال کاربران را در مقابل دیگر ارزهای دیجیتال تشخیص می‌دهند و معادل هر ارز را در بازار صرافی‌های غیر متمرکز به شما می‌گویند.  حالا شما هستید که تصمیم می‌گیرید معامله را انجام دهید یا نه. صرافی‌های غیر متمرکز برنامه‌نویسی‌های متفاوت برای بازارسازهای خودکار دارند، مثلا برخی از فرمول‌های ساده ریاضی برای انجام معاملات استفاده می‌کنند اما برخی هم مثل صرافی Curve فرمول‌هایی پیچیده برای کد نویسی Automated Market Maker دارند.

نحوه کار بازارساز خودکار

معیار تشخیص قیمت توسط بازارساز خودکار در صرافی‌های غیر متمرکز بر اساس نسبت وزن سهام و دارایی‌هایی است که در استخر نقدینگی وجود دارند. نحوه محاسبه نسبت وزن دارایی‌ها نیز در صرافی‌ها با یکدیگر متفاوت بوده و مثلا در صرافی‌هایی با پروتکل‌های پیچیده‌تر، نسبت وزنی هم پیچیده‌تر محاسبه می‌شود.

برای درک بهتر نحوه کار بازارساز خودکار فرض کنید قرار است وارد معامله جفت ارز UNI/ETH شوید و با فروش توکن‌های اتریوم می‌خواهید توکن‌های یونی‌سواپ را بخرید. برای انجام این کار در صرافی‌های غیر متمرکز اول باید توکن‌های اتریوم را وارد استخر نقدینگی کرده و سپس در مقابل آن‌ها از صرافی توکن یونی‌سواپ بگیرید. با تزریق اتریوم به استخر نقدینگی حجم اتریوم‌های استخر بیشتر می‌شود و در ازای دریافت توکن یونی‌‌سواپ، حجم این توکن‌ها نیز کم خواهد شد. با این اتفاق قیمت اتریوم کمتر و قیمت یونی‌سواپ بیشتر شده و همچنان این اتفاق جریان دارد تا زمانی که معامله‌گران دیگر توکن‌های اتریوم را خریده و یونی‌سواپ را به استخر انتقال دهند.

شاید فکر کنید تا دیگران بخواهند توکن‌های اتریوم را بخرند و یونی‌سواپ را به استخر انتقال دهند زمان زیادی می‌برد. اما در اشتباه هستید. چون بیشتر معامله‌گران تمایل دارند در صورت کم حجم شدن یک توکن در استخرها آن را بخرند و در سبد دارایی‌هایشان نگه دارند. با این اتفاق قیمت‌ها دوباره به حد متعادل خود می‌رسد و بازار به روند خود ادامه می‌دهد.

صرافی‌هایی که از پروتکل‌های ساده برای بازارساز خودکار استفاده می‌کنند، نسبت وزنی را از طریق فرمول زیر به دست می‌آورند:

x * y = k

فرض کنید وارد معامله ETH/USDT شده‌اید که با توجه به فرمول بالا، اتر در جایگاه x و USDT در جایگاه y قرار می‌گیرد. حجم نقدینگی استخر نیز در جایگاه k قرار گرفته و همیشه هم مقداری ثابت دارد. حالا مکانیزم بازارساز خودکار همواره قیمت ارز ETH و USDT یا هر جفت ارز دیگری را طوری تعیین می‌کند که در مقدار k که حجم نقدینگی است، تغییری ایجاد نشود.

رابطه بازارساز خودکار و ضرر غیر دائمی

اصطلاحی در بازار کریپتوکارنسی و استخرهای نقدینگی وجود دارد که به آن ضرر غیر دائمی می‌گویند و زمانی اتفاق می‌افتد که قیمت ارزهایی که وارد استخرها کردید، با گذشت یک بازه زمانی دچار تغییر شوند.

به این موضوع توجه کنید که در بازارساز خودکار هر چه فاصله بین قیمت اولیه و قیمت فعلی ارز دیجیتال‌تان در هنگام ورود به استخر نقدینگی بیشتر باشد، ضرر بیشتری کرده و زیان غیر دائمی زیادتری دامن‌گیرتان می‌شود. برای همین فعالان بازار و کسانی که در ترید و معامله‌گری مهارت دارند پیشنهاد می‌دهند که استیبل‌کوین‌ها یا توکن‌های با پشتوانه را وارد استخرهای نقدینگی کنید، چون ارزش ثابتی دارند و نمی‌گذارند ضرر زیادی شامل حال‌تان شود.

البته فراموش نکنید در زمانی که دارایی‌های شما در استخر بوده و قیمت اولیه نسبت به قیمت فعلی کمتر می‌شود، اگر دارایی‌ها را برداشت کنید، نام این پدیده دیگر ضرر غیر دائمی نبوده و تبدیل به ضرر دائمی می‌شود. پس اگر نمی‌خواهید در سرمایه‌گذاری‌تان زیان ببینید، در زمان تفاوت قیمت‌های اولیه و فعلی، سپرده‌گذاری‌هایتان را از استخرها خارج نکنید.

به سودهایتان در استخرهای نقدینگی هم دقت داشته باشید چون استخرها همانطور که گفتیم در برابر تامین نقدینگی به شما پاداش می‌دهند. این پاداش می‌توانند ضرر و زیان غیر دائمی را جبران کرده یا حتی با جبران ضرر، موجب سود شما هم بشود. بدیهی است که صرافی‌های ارز دیجیتال نیز به این موضوع توجه داشته و برای ارزهایی که قیمت ثابت ندارند سودهای بیشتری در نظر می‌گیرند تا سرمایه‌گذاران ترغیب شوند که نقدینگی اینگونه ارزهای دیجیتالی را هم تامین کنند. قاعدتا اگر چنین نبود، همه به دنبال ارزهایی با قیمت ثابت می‌رفتند تا از ضررها در امان باشند و با این اتفاق عملکرد صرافی‌های غیر متمرکز نیز با مشکل روبرو می‌شد.

لغزش قیمت با بازارساز خودکار

با خریدوفروش در صرافی‌های غیر متمرکز به خاطر بازارسازهای خودکار قیمت‌ها همواره تغییر می‌کنند و این اتفاق را اسلیپیج یا لغزش قیمت می‌نامند. لغزش قیمت همواره به دو عامل بستگی دارد که شامل حجم نقدینگی استخر و حجم معامله می‌شوند. چنانچه حجم معامله در استخرهای نقدینگی صرافی‌ها بیشتر باشد، بازار هم رویداد لغزش قیمت را بیشتر تجربه می‌کند.

این نکته را هم در نظر بگیرید که پدیده لغزش قیمت در صرافی‌های متمرکز هم اتفاق می‌افتد. به عنوان مثال در بازار کریپتوکارنسی شخصی قصد دارد مقدار زیادی از یک رمز ارز را بخرد و او برای انجام این کار باید وارد معاملات مختلف دفترچه سفارشات فروش شود که قیمت‌های متفاوتی دارند. در این حالت او باید همچنان به خرید سفارش‌های فروش ادامه دهد تا بالاخره مقدار ارزی را که می‌خواهد تهیه کند.

مزایا و معایب AMM

بازارسازهای خودکار مزایا و معایبی دارند که در ادامه به آن‌ها اشاره می‌کنیم:

• حل مشکل نقدینگی در صرافی‌های غیر متمرکز
• فعالیت راحت و بدون احراز هویت با بازارسازهای خودکار
• امکان ایجاد استخر نقدینگی برای همه
• حجم نقدینگی کم بازارسازهای خودکار در مقایسه با صرافی های متمرکز

نحوه تبدیل شدن به بازارساز خودکار

اما حالا به این موضوع می‌رسیم که چطور خودمان تبدیل به یک بازارساز خودکار یا Automated Market Maker شده و در بازار کریپتوکارنسی از این روش کسب درآمد کنیم. برای این کار باید ابتدا وارد سایت پروتکل شده و بین آن و کیف پول ارز دیجیتال دیفای‌تان ارتباط برقرار کنید. حالا باید ارزی که قصد معامله‌اش را دارید انتخاب کرده و روی swap زده و بعد وارد والت خود شده و تراکنشی را تایید نمایید.

با تایید تراکنش، توکنی می‌گیرید که نشان‌دهنده مالکیت شما در استخر تامین نقدینگی است. البته از قبل برای انجام این کار شما باید به بخش liquidity provider بروید و در اینجا مقداری را که می‌خواهید از ارزهای دیجیتال‌تان وارد استخر شوند، تعیین کنید. با دریافت توکن می‌توانید آن را به توکن‌های دیگر تبدیل کرده و یا آن را در بازار کریپتوکارنسی معامله نمایید.

مثال‌هایی برای بازارسازهای خودکار

• Uniswap: شما می‌توانید در صرافی یونی‌سواپ با جفت توکن‌هایی که از نوع ERC-20 هستند استخر نقدینگی با نسبت ۵۰/۵۰ بسازید. کارشناسان بازار یونی‌سواپ را به عنوان یک بازارساز خودکار ماندگار در اتریوم می‌شناسند.
• Curve: شما می‌توانید پر کاربردترین معامله‌ها و همچنین کم‌ترین نرخ‌ها را در Curve ببینید. اگر قصد ایجاد استخرهای نقدینگی را دارید که شامل دارایی‌های شبیه به هم هستند، Curve Curve بهترین گزینه برای شما است. در این صرافی خبری از معضلات نقدینگی محدود هم نیست.

آینده بازارساز خودکار

بازارسازهای خودکار هم‌اکنون به عنوان یکی از مهمترین اجزای اکوسیستم Defi در بازار کریپتوکارنسی شناخته شده‌اند و از سال ۲۰۱۸ تاکنون توجه عده زیادی از فعالان بازار را به خود جلب کردند.

هم‌اکنون نیز در بازار رمز ارزها AMMها به منظور ساخت بازاری مطمئن استفاده شده و این مکانیزم با استفاده از قراردادهای هوشمند تراکنش‌ها را ساده‌تر می‌کند. فعالان بازار رمزارزها اعتقاد دارند در آینده سرمایه‌گذاران بیشتری به بازارسازها علاقه پیدا کرده و به‌عنوان بازارساز خودکار مشغول به فعالیت می‌شوند. اما برای اینکه نظر سرمایه‌گذارهای بیشتری جلب شود، نیاز است تا امنیت این مکانیزم نیز بیشتر شده و توسعه بیشتری هم پیدا کند. اما این چندان دور از انتظار نیست چون همانطور که می‌بینید، اکوسیستم Defi با سرعتی باور نکردنی در حال توسعه‌وپیشرفت است و AMMها هم به عنوان بخشی از این اکوسیستم، با این رشد همراه شده و پیشرفت می‌کنند. ما در طول این مطلب از والکس به طور کامل در مورد اصطلاح بازارساز خودکار یا AMM صحبت کردیم و ویژگی‌های مختلف آن را با شما در میان گذاشتم. این مکانیزم یکی از مهمترین دستاوردهای دیفای شناخته می‌شود و محدودیت‌های بازارهای سنتی را بر برداشته و با نوآوری‌هایش موتور پیشرفت بازار کریپتوکارنسی را تقویت می‌کند.