چطور قبل از مرگ تکلیف دارایی های دیجیتال خود را مشخص کنیم

هنگام نگارش این مقاله، یعنی در میانه سال ۲۰۲۳، بیش از ۱۴ سال از پیدایش صنعت ارزهای دیجیتال می‌گذرد. این دارایی به‌مرور به بخشی از اموال بسیاری از ما تبدیل شده است. بنابراین طبیعی است که نگران تکلیف مالکیت آن‌ها پس از پایان زندگی خود باشیم. مسلما همه‌ی ما تمایل داریم ارزهای دیجیتالمان نیز به عزیزانمان برسد؛ اما به دلیل عدم ثبت این نوع سرمایه، احتمال اینکه آن‌ها نیز به‌همراه ما برای همیشه از دسترس خارج شوند وجود دارد.

انتقال اموال سنتی پس از مرگ، با یا بدون وصیت، روال مشخصی دارد. اما آیا وراثت ارز دیجیتال نیز ممکن است؟ بااینکه تقریبا در هیچ کشوری، هنوز قوانینی مشخصی در‌خصوص نحوه‌ی تقسیم ارزهای دیجیتال بین وراث تنظیم نشده است، اما خوشبختانه جواب مثبت است. همچنین باید اضافه کنیم که این کار روند نسبتا ساده‌تری در مقایسه با دارایی‌های سنتی دارد. در این مقاله، روش‌های انتقال رمزارز پس از مرگ به وراث و الزامات مهم آن را مرور می‌کنیم.

وضعیت ارزهای دیجیتال پس از مرگ

همانطورکه می‌دانید ارزهای دیجیتال را می‌توان در صرافی‌ها یا کیف پول‌های غیرحضانتی نگهداری کرد. صرافی‌ها معمولا کلیدهای خصوصی دارایی‌های افراد را نزد خود نگه می‌دارند؛ اما کیف پول‌های غیرحضانتی و غیرمتمرکز نرم‌افزاری و سخت‌افزاری این کلیدها را در اختیار صاحب‌شان قرار می‌دهند. هیچ اتفاق خاصی پس از مرگ یک فرد به خودی‌خود برای سرمایه ارز دیجیتال شخص فوت شده نمی‌افتد. هم‌اکنون نیز والت‌های مرده‌ی بسیاری هستند که سال‌هاست تراکنشی از سوی آن‌ها ثبت نشده و اموال موجود در آن‌ها درواقع از بین رفته‌اند.

دسترسی به ارزهای دیجیتال ذخیره‌شده در هریک از انواع پلتفرم‌ها نیازمند اطلاعاتی مانند رمز عبور، نام کاربری و شناسه‌ی عبور دومرحله‌ای در کیف پول‌های صرافی و کلیدهای خصوصی و عبارات سید (Seed) در کیف پول‌های غیرحضانتی است. پس از مرگ تازمانی‌که کسی با استفاده از این اطلاعات وارد حساب‌های کاربریتان شود، ارزهای دیجیتال و حتی NFT‌ هایتان دست‌نخورده باقی می‌مانند.

قوانین صرافی ها برای دسترسی به ارزهای دیجیتال فوت شدگان

برخلاف والت‌های غیرحضانتی، دسترسی به دارایی‌های فرد متوفی در کیف پول حضانتی یا صرافی او آسان‌تر است. بیشتر پلتفرم‌ها این دسترسی را با ارائه‌ی مدارک شناسایی، گواهی فوت، وصیت‌نامه و دیگر مدارک رسمی، برای مجری وصیت‌نامه ارائه می‌کنند. در برخی موارد و بسته به کشوری که صرافی در آنجا ثبت شده است نیز به مجوزهایی از نهادهای قضایی نیاز است.

با‌این‌حال باید درنظر داشته باشید که اگر اکسچنج خارجی باشد و متوفی در آن احراز هویت نکرده باشد، دسترسی به حساب او بدون رمز عبور، نام کاربری و روش‌های تایید ورود دومرحله‌ای مانند ایمیل، امکان‌پذیر نیست. حتی اگر فرد در صرافی خارجی احراز هویت کرده باشد نیز معمولا تهیه و ارائه‌ی مدارک درخواست‌شده از بازماندگان برای ساکنان ایران، دشوار یا غیرممکن است.

معدود صرافی‌های معتبر مانند کوین بیس امکان تعیین ورثه برای ارزهای دیجیتال را نیز فراهم کرده‌اند. برخی دیگر مانند Gemini‌ نیز فرآیندی نسبتا پیچیده‌ای برای تعیین روش انتقال دارایی‌ها پس از مرگ دارند که علاوه بر مدارک، نیازمند معرفی وکیل است.

صرافی‌های معتبر ایرانی از‌این‌نظر روند آسان‌تری دارند. بیشتر آن‌ها نیاز به احراز هویت دارند که اتفاقا دسترسی به حساب فرد متوفی را برای مجری قانونی وصیت‌نامه‌ی او آسان‌تر می‌کند. درهرصورت لازم است که بازماندگان، طی تماس تلفنی یا ایمیلی با صرافی، از آن‌ها راهنمایی بگیرند.

همچنین باید در نظر داشته باشید که دسترسی بدون هماهنگی به حساب کیف پول فرد فوت‌شده حتی درصورت در اختیار داشتن نام کاربری و رمز عبور او، می‌تواند منجر به مشکلات قانونی برای شما شود.

وصیت‌ نامه و ارزهای دیجیتال

مهم‌ترین کاری که هریک از ما باید برای تعیین تکلیف مالکیت ارزهای دیجیتال خود پس از مرگمان انجام دهیم قید آن‌ها به‌عنوان دارایی در وصیت‌نامه یا لیست ثروتمان است. به بیان دقیق‌تر باید در وصیت‌نامه‌ی خود قید کنیم که در چه صرافی‌ها و کیف پول‌هایی، ذخیره‌ی رمزارزی داشته و ترجیحا نوع و مقدار آن را نیز مشخص کنیم.

لازم به ذکر است که وصیت‌نامه ازنظر فنی و حقوقی یک سند عمومی تلقی می‌شود. بنابراین گنجاندن کلید خصوصی و رمز عبور ورود به حساب در آن ابدا توصیه نمی‌شود. این کار، امنیت دارایی‌های شما را پیش از مرگ و پس‌ازآن تا زمان انحصار ورثه‌ی قانونی به‌خطر می‌اندازد. همچنین می‌توانیم مانند دیگر سرمایه‌ها، فردی را به‌عنوان وارث یا مجری تقسیم ارزهای دیجیتال خود معرفی کنیم.

علاوه بر ارزهای دیجیتال، امکان تعیین تکلیف مالکیت نود استخراج، کالکشن‌های NFT، حساب‌های استیکینگ یا سرمایه‌های موجود در استخرهای دیفای نیز به همین طریق وجود دارد. در ادامه لازم است که اطلاعات دسترسی به این دارایی‌ها را به نحوی ذخیره کنیم که مجری وصیت‌نامه بتواند به آن‌ها دسترسی داشته باشد. در وصیت‌نامه تنها باید به مکان نگهداری این اطلاعات اشاره کنیم.

ذخیره امن اطلاعات سرمایه‌های رمزنگاری شده

در ادامه مهم‌ترین روش‌های ذخیره‌ی اطلاعات دسترسی به ارزهای دیجیتال برای وراث را معرفی می‌کنیم.

نگهداری کاغذی اطلاعات دسترسی به ارزهای دیجیتال

یکی از ساده‌ترین روش‌های نگهداری اطلاعات دسترسی به رمز ارزها، نوشتن دستی آن‌ها روی کاغذ و نگهداری در مکانی امن است. این اطلاعات شامل کلیدهای خصوصی، جزئیات ورود به کیف پول‌های غیرحضانتی و حضانتی، اطلاعات مربوط به حساب‌های استیک و غیره می‌شوند. بهترین مکان برای نگهداری چنین سندی، گاوصندوقی است که رمز آن را تنها خودمان می‌دانیم. می‌توان از صندق‌های امانت بانک نیز برای این منظور استفاده کرد.

کیف پول کاغذی نیز به شرط آنکه محل نگهداری آن امن باشد، یکی از بهترین راه‌های حفظ اطلاعات مربوط به ارزهای دیجیتال به‌خصوص در برابر حملات سایبری و ویروس‌های اینترنتی است. روی کاغذهای پرینت‌شده والت، کلیدهای خصوصی و عمومی (آدرس کیف پول) به‌صورت عددی و QR کد، درج شده‌اند.

برخی از ارائه‌دهندگان این خدمات مانند BitAddress و MyetherWallet به شما امکان تقسیم عبارت کلید خصوصی به تکه‌های کوچکتر را نیز ‌می‌دهند. هر تکه با شماره مشخص کننده ترتیبش در کل عبارت کلید خصوصی، روی بخشی از صفحه درج شده است. می‌توانید آن‌ها را جدا کرده و در مکان‌های متفاوتی نگهداری کنید. برای دسترسی نیز معمولا نیاز است که حداقل دو سوم تکه‌ها کنار یکدیگر قرار داده شوند. در وصیت‌نامه‌ی خود باید ذکر کنید که این مدارک کاغذی را کجا قرار داده‌اید یا ترتیب آن‌ها در کل عبارت کلید خصوصی، چگونه است.

ذخیره دیجیتال اطلاعات دسترسی به ارز دیجیتال

علاوه بر ذخیره‌سازی کاغذی می‌توانید با یکی از روش‌های زیر هم اطلاعات دسترسی به ارزهای دیجیتال خود را ذخیره کنید:

• روی فلش، هارد اکسترنال، فولدر، سی‌دی و غیره و تعیین رمز عبور برای ورود به آن. در‌این‌صورت باید رمز عبور را نیز در جای دیگری ذخیره کرده و مکان نگهداری آن را نیز در وصیت‌نامه‌ی خود بیاورید.
• در ایمیل‌های رمزگذاری‌شده‌ای که برای افراد معتمد یا سایت‌های میزبان شخص ثالث فرستاده شده‌اند. در این صورت باید در وصیت‌نامه‌ی خود فرد یا سایت گیرنده را نیز ذکر کنید.

استفاده از کیف پول چند امضایی

برخی از انواع کیف پول‌های غیرحضانتی که از ارسال و دریافت قرارداد هوشمند نیز پشتیبانی می‌کنند، دارای ویژگی چندامضایی (Multi Signature) هستند. در کیف پول چند امضایی حداقل دو نفر به‌طور هم‌زمان مالک محسوب می‌شوند. هر تراکنشی که از این طریق انجام می‌شود نیز، نیازمند تایید اکثریت مالکان است.

تایید تراکنش در این والت بسته به نوع آن می‌تواند نیازمند تایید هر دو نفریا یکی از آن‌ها باشد. در کیف پول‌های سه‌امضایی نیز حداقل دو نفر باید تراکنش را تایید کنند. امضای افراد در این پلتفرم‌ها درواقع کلید خصوصی‌ای است که هریک از آن‌ها در اختیار خود دارند.

با وجود دشواری استفاده، امنیت آن‌ها بسیار بالاست. پس از مرگ هریک از مالکان نیز دیگر افراد می‌توانند دارایی‌های او را با هماهنگی وکیل یا مجری وصیت‌نامه‌اش انتقال دهند. باز کردن یک والت دو امضایی با نیاز به تنها یک امضا برای تایید تراکنش، به‌همراه یک فرد معتمد و آشنا به کاربری این ابزار، می‌تواند راهکار مناسبی برای انتقال ارزهای دیجیتال پس از مرگ باشد.

استفاده از دکمه مرد مرده برای کیف پول

دکمه‌ی مرد مرده یا Dead man Switch یکی از روش‌های بسیار امن و نسبتا پیچیده‌ی انتقال دارایی‌ها پس از مرگ است. این نرم‌افزار به‌صورتی تنظیم می‌شود که اگر کاربر برای مدت‌زمانی مشخص با آن تماس نداشته باشد، مجموعه‌ای از فعالیت‌های خودکار را اجرا خواهد کرد.

برخی از خدمات نرم‌افزاری آنلاین مانند Google’s Inactive Account Manager یا شبکه‌های اجتماعی نیز این امکان را برای کاربران خود فراهم کرده‌اند. به‌این‌ترتیب اگر کاربر جیمیل، تلگرام و غیره برای مدت مشخصی از حسابش استفاده نکند، حساب او به‌طور‌خودکار بسته شده یا اقدامات دیگری مانند اجازه‌ی دسترسی به افراد نزدیک و معرفی‌شده از سوی کاربر صورت می‌گیرد.

بسیاری از کیف پول‌های ارز دیجیتال چنین خدماتی نیز ارائه می‌دهند. در غیر‌ این‌صورت می‌توانید از نرم‌افزارهای شخص ثالث مانند Deadmansswith و sarcophagus استفاده کنید. sarcophagus یک dApp توسعه‌داده‌شده بر بستر شبکه‌ی اتریوم است.

برای استفاده از این برنامه‌ها می‌توانید چند آدرس ایمیل به نرم‌افزار معرفی کنید تا پس از مدت‌زمان معلومی که از آخرین فعالیت شما در کیف پول یا صرافی گذشت، رشته‌ایمیل‌هایی رمزگذاری‌شده برای آن‌ها ارسال شود. در این ایمیل‌ها می‌توانید اطلاعات دسترسی به ارزهای دیجیتال خود را قید کنید. علاوه بر این، می‌توانید این سوئیچ را به‌گونه‌ای تنظیم کنید که درصورت عدم دریافت پیام از شما برای مدت معین، دارایی‌هایتان را طبق زمان‌بندی مشخص به حساب کیف پول وارث یا وراث انتقال دهد.

برای عزیزانتان میراثی آینده‌دار بسازید

صنعت ارز دیجیتال به دلیل ماهیت غیرمتمرکزش، نقاط قوت فراوانی دارد؛ اما به‌نظر می‌رسد در حوزه‌ی وراثت دارایی‌ها، هنوز راه‌کارهای لازم را ندارد. در زمان نگارش این مقاله، تخمین زده می‌شود که حدود ۲٫۳ تا ۳٫۷ میلیون بیت کوین عمدتا به دلیل فوت صاحبان‌شان از دست رفته باشند. حتی گمان می‌رود که یکی از این افراد، ساتوشی ناکاموتو، خالق بیت کوین باشد.

مطابق بسیاری از نظرسنجی‌ها، اکثریت جامعه‌ی ارزهای دیجیتال، صرفا به دلیل سن پایین، هنوز به فکر تعیین تکلیف این نوع از اموال خود پس از مرگشان نیستند. این در حالی است که در چند سال اخیر، افراد جوان بسیاری، مانند جرالد کاتن (Gerald Cotton) مدیر صرافی QuadrigaCX، با ثروت‌های قابل‌توجه رمزارزی فوت کرده و دارایی‌هایشان برای همیشه از بین رفته است. بنابراین بهتر است از ‌اکنون برنامه‌ای برای این امر مهم داشته باشیم.

علاوه بر روش‌های ذکرشده در این مقاله، درحال‌حاضر در جامعه‌ی ارزهای دیجیتال راه‌حل‌های دیگری مانند قید کردن ارزهای دیجیتال در دفاتر اسناد رسمی یا در اظهارنامه‌های مالیاتی نیز مطرح است. راه‌حل‌هایی که برای اجرایی شدن نیازمند قانون‌گذاری‌های شفاف‌تر از سوی نهادهای متمرکز مالی هستند. شما چه راه‌کاری به‌منظور به‌ارث‌گذاری ارزهای دیجیتال خود برای عزیزان‌تان انتخاب می‌کنید؟ آن را با ما به‌اشتراک بگذارید.