کدام درست است؟ وب ۳ یا وب ۳.۰ ؛ تفاوت بین وب غیرمتمرکز و وب معنایی

اصطلاحات وب ۳ (WEB 3) و وب ۳.۰ (WEB 3.0) اغلب به برای اشاره به یک مفهوم مورد استفاده قرار می‌گیرند، اما در واقعیت دو مفهوم متفاوت هستند. اصطلاح Web 3 برای توصیف وب غیر متمرکز مبتنی بر بلاک چین به کار می‌رود، در حالی که Web 3.0 یک وب معنایی محسوب می‌شود. در گذشته وب ۳.۰ صرفا برای توصیف نسل سوم وب جهان‌گستر (World Wide Web) به کار می‌رفت که با افزایش تعداد وبسایت‌ها و کاربران اینترنتی همراه بود. در مقابل وب ۳ یک اصطلاح نسبتا جدید است که چشم‌اندازی برای آینده غیرمتمرکز دنیای دیجیتال محسوب می‌شود. در این مقاله علاوه بر تفاوت وب ۳ یا وب ۳.۰، ویژگی‌ها و نقش بلاکچین در هر دو را نیز بررسی خواهیم کرد. با ما همراه باشید.

وب ۳ چیست؟

در ساده ترین حالت می‌توان وب ۳ را تحت عنوان یک «وب غیرمتمرکز» (Decentralized Web) توصیف کرد که در آن تعاملات کاربران توسط نهادهای متمرکزی مانند دولت‌ها مدیریت یا کنترل نمی‌شود. فناوری بلاکچین Web 3 به ما اجازه می‌دهد که تراکنش‌ها و تعاملات همتا به همتا (P2P) داشته باشیم. این فناوری انقلابی موجب خواهد شد که کاربران بیش از هر زمان دیگری کنترل هویت دیجیتالی، حریم خصوصی و تراکنش‌های آنلاین خود را در اختیار داشته باشند.

وب ۳ بر مبنای پیشرفت‌های متعدد در حوزه فناوری ایجاد شده که مهم‌ترین آن بلاک چین است. این فناوری امکان ثبت و نگهداری تراکنش‌ها در یک دفتر کل توزیع شده را به شیوه‌ای شفاف، غیر قابل تغییر و غیر متمرکز فراهم می‌کند. به عبارتی دیگر، بلاکچین که بیشتر به خاطر فراهم کردن زیرساخت برای فعالیت شبکه‌های رمز ارزی مانند بیت کوین شناخته می‌شود، قرار است برای میزبانی وب غیر متمرکز مورد استفاده قرار بگیرد.

فناوری بعدی برنامه غیر متمرکز یا dApp نام دارد. این نوع اپلیکیشن‌ها روی شبکه‌های بلاکچینی اجرا شده و نیاز به نهاد مرکزی را از بین می‌برند. کاربرد dApp بسیار گسترده است و حوزه‌های مختلفی مانند گیمینگ، تولید محتوا و… را شامل می‌شود. برای مثال مرورگر Brave با پشتیبانی از کیف پول رمز ارزی، تعامل با برخی اپلیکیشن‌های غیرمتمرکز را امکان‌پذیر می‌کند.

قرارداد هوشمند یک فناوری مهم دیگر است که در وب ۳ نقشی اساسی ایفا می‌کند. این قراردادهای دیجیتالی برنامه‌پذیر به گونه‌ای تنظیم می‌شوند که تنها در صورت فراهم شرایط از پیش تعیین شده روی بلاکچین اجرا شوند. این نوع اتوماسیون نیاز به واسطه را کاهش داده و در نتیجه، موجب افزایش سرعت تراکنش‌ها و همچنین کاهش تعداد نقاط شکست (SPOF) خواهد شد.

در کنار قراردادهای هوشمند، ارزهای دیجیتال نیز نقشی اساسی در وب ۳ ایفا خواهند کرد. آن‌ها ابزار مبادله مبتنی بر بلاکچین هستند که انجام تراکنش همتا به همتا را امکان‌پذیر می‌کنند. امروزه با رشد و افزایش محبوبیت پلتفرم‌های دیفای (Defi)، پتانسیل واقعی ارزهای دیجیتال برای دگرگون‌سازی سیستم اقتصادی جهان برای همه آشکار شده است.

در نهایت باید گفت وب ۳ یک روش جدید برای تعامل آنلاین محسوب می‌شود. در این روش جدید کنترل داده و سابقه فعالیت‌های کاربر صرفا در اختیار خودش است و بدون اجازه قابل دسترسی نخواهد بود. به عبارتی دیگر، Web 3 یک محیط اینترنتی خارج از کنترل نهادهای مرکزی است که حریم خصوصی در آن حرف اول را می‌زند و اقتصاد حاکم بر آن نیز ساختاری غیرمتمرکز دارد.

ویژگی‌های اصلی وب ۳

اصطلاح وب ۳ اولین بار در سال ۲۰۱۴ توسط گوین وود (Gavin Wood – هم‌بنیان‌گذار اتریوم و بنیان‌گذار پولکادات) به کار برده شد. وود این نام را برای وب غیر متمرکزی انتخاب کرده بود که توسط هیچ نوع نهاد مرکزی کنترل نمی‌شد. در ادامه به سه ویژگی اصلی Web 3 اشاره می‌کنیم:

• تمرکز زدایی: غیر متمرکز بودن وب ۳ به معنای عدم کنترل شدن آن توسط یک فرد یا گروه خاص است. فعالیت این نوع وب از طریق سیستم‌های رایانه ای که می‌توانند در هر کجای دنیا باشند ممکن شده و به همین خاطر امنیت و مقاومت آن در مقابل سانسور بیشتر است.
• مبتنی بر بلاک چین: وب ۳ یک فناوری مبتنی بر بلاکچین است و از آنجایی که اطلاعات ثبت شده در بلاکچین به شیوه‌ای امن نگهداری می‌شوند، Web 3 برای فعالیت‌هایی مانند تراکنش‌های مالی و مدیریت زنجیره تامین مناسب است.
• مبتنی بر ارزهای دیجیتال:‌ ارزهای دیجیتال بر اساس فناوری بلاکچین فعالیت می‌کنند و به آسانی در اکوسیستم‌های غیر متمرکز قابل استفاده هستند. علاوه بر این، قیمت ارز دیجیتال نیز عمدتا توسط تقاضای کاربران تعیین می‌شود. بنابراین می‌توان گفت که رمز ارزها ابزاری ایده‌آل برای داد و ستد در وب ۳ هستند.

مثال‌هایی از کاربرد وب ۳

• دیفای (DeFi) یا اقتصاد غیر متمرکز: اپلیکیشن‌های دیفای بدون تکیه بر نهاد مرکزی، امکاناتی نظیر وام‌دهی، وام گرفتن، معامله و سرمایه‌گذاری را فراهم می‌کنند.
• NFT یا توکن غیر قابل تعویض: توکن‌های NFT خاص و غیر قابل جایگزینی هستند؛ کاربرد اصلی آن‌ها مواردی چون اثبات مالکیت دارایی‌هایی مانند اثر هنری دیجیتال و آیتم‌های داخل بازی‌ها را شامل می‌شود.
• دائو یا سازمان خودگردان غیرمتمرکز: سازمان‌های خودگردان غیر متمرکز توسط قراردادهای هوشمند مدیریت می‌شوند و به همین خاطر، مشارکت و رای‌گیری بدون نیاز به واسطه را امکان‌پذیر می‌کنند.

وب ۳.۰ چیست؟

وب ۳.۰ که تحت عنوان «وب معنایی» (Semantic Web) هم شناخته می‌شود، دورانی را توصیف می‌کند که در آن اینترنت هوشمندتر و کاربر محور شد. ویژگی اصلی نسل سوم وب در استفاده از هوش مصنوعی و اپلیکیشن‌هایی با قابلیت درک مفهوم داده خلاصه می‌شود که پاسخگویی موثرتر به نیازهای کاربر را امکان‌پذیر کردند.

هدف وب ۳.۰ ایجاد محیطی است که در آن حجم گسترده اطلاعات اینترنت برای اپلیکیشن‌ها قابل دسترسی و مهم تر از آن، قابل درک باشد. در این جا فناوری‌های معنایی اهمیت پیدا می‌کنند؛ فناوری‌هایی که باعث می‌شوند داده‌های قابل خواندن توسط ماشین، توسط واسطه‌های نرم افزاری به شیوه‌ای موثر پردازش شده، به درستی ربط داده شوند و قابل تفسیر باشد. به عبارتی دیگر، هدف از وب ۳.۰، داشتن یک وب با قابلیت تولید پاسخ‌های دقیق و معنادار است که می‌تواند داده‌هایی با اهمیت کمتر را نادیده بگیرد.

هوش مصنوعی و به ویژه فناوری یادگیری ماشین (Machine Learning) نقش بسیار مهمی در وب ۳.۰ ایفا می‌کنند. این فناوری‌ها به اپلیکیشن‌ها اجازه می‌دهند که بر اساس آنچه از الگوهای داده یاد می‌گیرند، عملیات‌های خود را تغییر داده و هر بار پاسخی با شخصی‌سازی بیشتر به کاربر ارائه کنند. بنابراین تاثیر هوش مصنوعی در وب ۳.۰ کاملا مشهود است و مواردی مانند پیشنهاداتی که در فروشگاه‌های آنلاین دریافت می‌کنید و محتوایی که در شبکه‌های اجتماعی با توجه به فعالیت‌تان به شما نمایش داده می‌شود را در بر می‌گیرد.

در وب ۳.۰ اتصال و تعامل بیشتر بین دستگاه‌های مختلف وجود دارد. در این نوع تکامل از طریق «اینترنت اشیا» قرار است همه دستگاه‌های دیجیتال (از تلفن و لپ تاپ گرفته تا وسایل خانگی هوشمند و اتومبیل‌ها) به صورت مستقیم در ارتباط باشند و با هماهنگی اطلاعاتی که به اشتراک می‌گذارند، تجربه‌ای یکپارچه برای کاربر فراهم کنند.

یکی از اصلی‌ترین تفاوت وب ۳ یا وب ۳.۰ این است که وب ۳.۰ تمرکززدایی را در مرکز توجه قرار نمی‌دهد، بلکه روی بهبود حریم خصوصی و سطح کنترل کاربر متمرکز است. Web 3.0 از طریق مدیریت داده و روش‌های شخصی‌سازی بهبود یافته، به دنبال ایجاد یک محیط دیجیتالی کاربر محور است.

وب ۳.۰ در مقایسه با وب ۲.۰ و وب ۱.۰

همانطور که در ابتدای مقاله هم اشاره شد، وب ۳.۰ نسل سوم وب جهان‌گستر (World Wide Web) است که در مقایسه با نسل‌های قدیمی، تکامل بسیار مهمی به شمار می‌رود. در جدول زیر برخی از ویژگی‌های خاص هر سه نسل وب جهان‌گستر یا WWW را مشاهده می‌کنید:

ویژگی‌های اصلی وب ۳.۰

اصطلاح وب ۳.۰ اولین بار در سال ۲۰۰۶ توسط تیم اورایلی (Tim O’Reilly – موسس شرکت اورایلی مدیا) به کار برده شد. اورایلی از این نام برای توصیف چشم‌انداز یک وب هوشمند و یکپارچه که بر مبنای فناوری‌های معنایی ایجاد شده، استفاده کرد. چشم‌انداز اورایلی برای وب ۳.۰ شامل یک وب هوشمند است که در آن ماشین‌ها می‌توانند مفهوم داده را درک کنند و کاربران نیز به شیوه‌ای طبیعی‌‌تر و آسان‌تر با وب تعامل داشته باشند. سه ویژگی اصلی Web 3.0 عبارتند از:

• مبتنی بر فناوری‌های معنایی: وب ۳.۰ تحت عنوان وب معنایی شناخته می‌شود و فناوری‌های معنایی مانند یادگیری ماشین، به رایانه‌ها کمک می‌کنند که مفهوم داده و روش‌های هوشمندتر به کارگیری آن را فرا بگیرند.
• متصل: اتصال بیشتر بخش‌های مختلف وب ۳.۰ به این معنی است که اطلاعات راحت‌تر به اشتراک گذاشته خواهند شد، کاربران به اطلاعات مفیدتری دسترسی خواهند داشت و توسعه‌دهندگان نیز می‌توانند اپلیکیشن‌هایی با قابلیت‌های بیشتر ایجاد کنند.
• آزاد: وب ۳.۰ بر مبنای استانداردهای متن‌باز (‌Open-Source) ایجاد شده و طراحی آن به گونه‌ای است که دسترسی به محتوا را برای همه کاربران امکان‌پذیر می‌کند.

مثال‌هایی از کاربرد وب ۳.۰

• دستیار صوتی: سیری (Siri)، الکسا (Alexa) و دستیار گوگل (Google Assistant) دستیارهای صوتی وب ۳.۰ هستند که با درک زبان کاربر، اطلاعات و خدمات درخواست شده توسط او را فراهم می‌کنند.
•  موتور شخصی‌سازی: موتورهای شخصی‌سازی در وبسایت‌هایی مانند یوتیوب و آمازون، بر اساس فعالیت کاربر به او محتوای جدید پیشنهاد می‌کنند. این موتورها به کمک فناوری یادگیری ماشین از علایق کاربران مطلع شده و سعی می‌کنند محتوایی که برای او جذاب خواهد بود را پیشنهاد کنند.
• موتور جستجوی معنایی: موتورهای جستجویی مانند گوگل همواره در حال تکامل هستند و سعی می‌کنند مفهوم عبارات جستجو شده توسط کاربران را بهتر درک کرده و مطالب مرتبط‌تری نمایش دهند.

مقایسه وب ۳ یا وب ۳.۰

Web 3 هنوز در اولین مراحل توسعه قرار دارد و توسعه Web 3.0 نیز هنوز به پایان نرسیده است. با این حال، تمرکز فناوری‌های اصلی و روش تعامل در این دو نوع وب برای آینده اینترنت کاملا متفاوت است. در جدول زیر خلاصه‌ای از تفاوت وب ۳ یا وب ۳.۰ مشاهده می‌کنید:

نقش بلاکچین در وب ۳ و وب ۳.۰

فناوری بلاکچین در Web 3 قرار است کل ساختار اینترنت را تغییر دهد؛ این یعنی به جای ذخیره و پردازش شدن داده‌ها در سرورهای یک نهاد مرکزی، داده‌ها میان نودهای شبکه‌های بلاکچینی (کامپیوترهایی که به بلاکچین متصل‌اند) توزیع خواهند شد. این تمرکززدایی نه تنها امنیت داده را افزایش داده، بلکه کنترل محتوا را از نهاد مرکزی گرفته و در اختیار مالکان آن قرار می‌دهد.

در مقابل، وب ۳.۰ در حالی که به دنبال ایجاد اینترنتی هوشمندتر است، از بلاکچین به عنوان فناوری پایه استفاده نمی‌کند. Web 3.0 روی بهبود امکانات اینترنت از طریق هوش مصنوعی، یادگیری ماشین و فناوری‌های معنایی تمرکز کرده است. به عبارتی دیگر، در وب ۳.۰ خبری از تغییر ساختاری یا از بین بردن سلطه نهادهای مرکزی نیست.

آینده دنیای دیجیتال چگونه خواهد بود؟

تفاوت وب ۳ یا وب ۳.۰ را می‌توان در نگاه آن‌ها به فناوری بلاکچین خلاصه کرد. در حالی بلاک چین بخش کوچکی از Web 3.0 محسوب می‌شود، Web 3 بر مبنای این فناوری ایجاد شده است. اگر آینده اینترنت مشابه چشم‌اندازی باشد که برای وب ۳ در نظر گرفته شده، سانسور محتوا، سوءاستفاده از داده‌های کاربران و پیگیری تراکنش‌های مالی آن‌ها دشوار یا حتی غیرممکن خواهد بود. در مقابل، اگر تکامل وب ۳.۰ ادامه داشته باشد، شاهد بهبود قابلیت‌های فعلی آن به کمک هوش مصنوعی خواهیم بود. اما حتی اگر در وب ۳.۰ به حریم خصوصی کاربران هم توجه بیشتری شود، نهادهای مرکزی همیشه کنترل اینترنت را در اختیار خواهند داشت.

از نظر شما Web 3 جذاب‌تر است یا Web 3.0؟ آیا کنار زدن نهادهای مرکزی و تمرکز زدایی کامل در وب ۳ را لازم می‌دانید؟