نرخ سود بین بانکی چیست و تاثیرات آن بر اقتصاد و قیمت ها چگونه است؟

نرخ سود بین بانکی (Interbank Rate)، در حقیقت نرخ بهره وام‌های کوتاه مدتی است که دو طرف آن بانک‌ها (یا موسسه مالی) هستند. بانک‌ها معمولا این کار با هدف تامین نقدینگی و حفظ ذخایر مالی در سطح مطلوب انجام می‌دهند. علاوه بر این، نرخ بهره بین بانکی معمولا توسط بانک مرکزی هر کشوری تعیین شده و ایجاد تغییر در مقدار آن می‌تواند به افزایش یا کاهش قیمت کالا و خدمات منجر شود.

در این مقاله علاوه بر بررسی مفهوم نرخ سود بین بانکی، با تاثیرات این نرخ روی اقتصاد هم آشنا خواهیم شد.

تفاوت نرخ سود بین بانکی با نرخ بهره بانکی

نرخ سود بین بانکی، نرخ بهره‌ای است که بانک‌ها برای قرض گرفتن پول از یکدیگر در بازار بین‌ بانکی پرداخت می‌کنند. این نرخ برای وام‌های کوتاه‌ مدت (معمولا ۲۴ ساعت تا یک هفته) تعیین می‌شود.

برای مثال فرض کنید بانک ملت در پایان روز با کسری نقدینگی ۱۰۰ میلیارد تومانی روبرو شده است. بانک تجارت نیز در این روز با مازاد نقدینگی حداقل ۱۰۰ میلیارد تومانی مواجه است. در این حالت، بانک ملت برای جبران کسری نقدینگی خود می‌تواند از بانک تجارت وام یک هفته‌ای بگیرد. اگر فرض کنیم نرخ بهره بانکی در آن روز معادل ۱۵ درصد است، بانک ملت پس از ۷ روز باید مبلغ ۱۱۵ میلیارد تومان به بانک تجارت پرداخت کند.

اما نرخ سود بانکی، نرخ بهره‌ای است که بانک‌ها در ازای سپرده‌گذاری به مشتریان خود پرداخت کرده، یا از آنها برای اعطای وام‌ دریافت می‌کنند. این نرخ معمولا برای وام‌های بلند‌مدت (معمولا بیش از یک سال) تعیین می‌شود. فرض می‌کنیم شما برای خرید یک رایانه حرفه‌ای به ۱۰۰ میلیون تومان بودجه نیاز دارید. بانک اعلام می‌کند نرخ بهره وامی که به شما اعطا می‌کند، ۱۸ درصد است. این یعنی اگر شما ۱۰۰ میلیون تومان وام بگیرید، باید در طول مدت وام ۱۱۸ میلیون تومان به بانک بپردازید. در مثالی دیگر، اگر ۱۰۰ میلیون تومان را در بانکی سپرده گذاری کنید که نرخ بهره سپرده‌های یک ساله را ۲۰ درصد اعلام کرده،‌ پس از اتمام مدت سپرده گذاری به ۱۲۰ میلیون تومان دسترسی خواهید داشت.

چرا بانک‌ها از یکدیگر وام کوتاه مدت می‌گیرند؟

وام بین بانکی، وام کوتاه ‌مدتی است که بانک‌ها از یکدیگر دریافت می‌کنند و معمولا دارای سررسید یک هفته‌ای یا کمتر است. این نوع وام یک ابزار مالی مهم محسوب شده که به بانک‌ها کمک می‌کند تا نقدینگی خود را مدیریت کنند. علاوه بر این، تنظیم نرخ بهره وام بین بانکی توسط بانک مرکزی می‌تواند در کنترل تورم و تحریک رشد اقتصادی موثر واقع شود. در پاسخ به این سوال که چرا بانک‌ها باید از یک دیگر وام بگیرند هم می‌توان به دو دلیل اصلی زیر اشاره کرد:

متعادل‌سازی سطح نقدینگی: بانک‌ها برای انجام عملیات‌های روزمره خود، مانند نقد کردن چک و پرداخت سپرده‌های مشتریان، نیاز به نقدینگی دارند. اگر بانکی در یک روز خاص ذخایر مالی کافی نداشته باشد، می‌تواند از سایر بانک‌ها وام بگیرد تا سطح نقدینگی خود را متعادل کند. به عنوان مثال، اگر یک بانک نگران باشد که نتواند یک سپرده بزرگ را در موعد مقرر پرداخت کند، می‌تواند از سایر بانک‌ها وام گرفته تا بتواند این کار را انجام دهد.

نگهداری ذخایر مالی در سطح مطلوب: بیشتر بانک‌های مرکزی دنیا حداقل میزان نقدینگی که باید توسط بانک نگهداری شود (ذخیره اجاری) را مشخص می‌کنند. در نتیجه اگر ذخایر یک بانک از حد مجاز کمتر شده باشد، احتمالا به سراغ وام بین بانکی خواهد رفت.

نرخ سود بین بانکی در اقتصاد دستوری و غیر دستوری

در اقتصاد دستوری، نرخ سود بازار بین بانکی توسط بانک مرکزی تعیین می‌شود. این یعنی بانک‌ها موظف هستند بر اساس دستورات بانک مرکزی، نرخ تعیین شده را در معاملات خود با یکدیگر رعایت کنند. نرخ بهره بین بانکی در اقتصاد دستوری معمولا به عنوان ابزاری برای کنترل تورم یا تحریک رشد اقتصادی مورد استفاده قرار می‌گیرد.

به‌عنوان مثال، اگر بانک مرکزی قصد داشته باشد تورم را کاهش دهد، ممکن است نرخ بهره بین بانکی را افزایش دهد. این امر باعث می‌شود بانک‌ها برای دریافت وام از یکدیگر، هزینه بیشتری بپردازند و در نتیجه، میزان وام‌دهی آنها کاهش خواهد یافت.

در اقتصاد غیر دستوری، اقدامات بانک مرکزی به صورت غیر مستقیم روی نرخ سود بین بانکی تاثیر خواهد گذاشت. برای مثال فدرال رزرو آمریکا با تنظیم نرخ تنزیل (Discounting Rate) سعی می‌کند نرخ بهره بین بانکی را در حد مشخصی نگه دارد. در مثالی دیگر، اگر بانک مرکزی بخواهد تمایل به دریافت وام‌های بین بانکی (و در نتیجه نرخ بهره بین بانکی) را کاهش دهد، می‌تواند این هدف را از طریق تزریق پول به بازار بین بانکی محقق سازد.

قراردادهای بازخرید و بازخرید معکوس در بازار بین بانکی

در قرارداد بازخرید (Repo) یک طرف اوراق بهادار را به طرف دیگر فروخته و همزمان موافقت می‌کند که در یک تاریخ مشخص، آن اوراق را با قیمتی بالاتر بازخرید کند. در قرارداد بازخرید معکوس (Reverse Repo) نیز یک طرف اوراق بهادار را می‌خرد و همزمان موافقت می‌کند که در یک تاریخ مشخص، آن اوراق بهادار را با قیمتی پایین‌تر بازخرید کند.

در ایران نرخ بهره بانکی تقریبا معادل قرارداد بازخرید در نظر گرفته می‌شود. برای مثال، یک بانک تجاری، اوراق خود را به بانک مرکزی ایران می‌فروشد تا نقدینگی دریافت کند. در این حالت، بانک مرکزی نقش قرض‌دهنده و بانک تجاری نقش قرض‌گیرنده را دارد. این معامله معمولا در بازه زمانی کوتاهی انجام می‌شود و اوراق فروخته‌شده در پایان این دوره توسط بانک تجاری بازخرید می‌شود.

از طرف دیگر، اگر بانک مرکزی اوراق خود را به بانک تجاری بفروشد و توافق کند که این اوراق را با نرخ بهره پایین‌تر بازخرید کند، بانک مرکزی نقش قرض‌گیرنده و بانک تجاری نقش قرض‌دهنده را دارد. این معامله به عنوان بازخرید معکوس شناخته می‌شود و یک سیاست مالی انقباضی برای کنترل تورم است.

تاثیر نرخ سود بازار بین بانکی بر قیمت‌ها

اگر نرخ سود بین بانکی افزایش یابد، بانک‌ها برای تامین نقدینگی خود، هزینه بیشتری پرداخت خواهند کرد. این امر باعث می‌شود بانک‌ها برای ارائه خدمات مالی (نظیر وام) به مشتریان خود، هزینه بیشتری دریافت کنند. در نتیجه، قیمت کالاها و خدمات نیز افزایش می‌یابد. در مقابل، اگر نرخ سود بین بانکی کاهش یابد، بانک‌ها هزینه کمتری پرداخت کرده و در نتیجه از مشتریان خود نیز هزینه کمتری دریافت خواهند کرد. در نتیجه، قیمت کالاها و خدمات نیز کاهش می‌یابد.

بنابراین، افزایش نرخ سود بین بانکی می‌تواند به افزایش قیمت‌ها و کاهش نرخ سود بین بانکی به کاهش شاخص قیمت مصرف کننده منجر شود.

اهمیت نرخ سود بین بانکی در اقتصاد

نرخ سود بازار بین بانکی، نرخ بهره‌ای است که بانک‌ها برای قرض گرفتن پول از یکدیگر در بازار بین‌ بانکی پرداخت می‌کنند. این نرخ یکی از مهم‌ترین فاکتورهای اقتصادی است و بر میزان وام‌دهی بانک‌ها، رشد اقتصادی، و تورم تاثیر می‌گذارد.

بانک‌های مرکزی به صورت دستوری یا غیر دستوری (غیر مستقیم) سعی می‌کنند این نرخ را در سطح مطلوبی نگه دارند. افزایش یا کاهش این نرخ نیز (از طریق یک رابطه مستقیم) می‌تواند به افزایش یا کاهش قیمت کالا خدمات منجر شود.

به نظر شما، بانک مرکزی کدام کشورها در تعیین نرخ بهره بانکی بهتر عمل می‌کنند؟ از بین روش‌‌های دستوری و غیر دستوری تعیین این نرخ، کدام یک را موثرتر می‌دانید؟