مشکلات دیفای چیست؟ بررسی چالش های دیفای و دلایل آن ها

دیفای (DeFi)، مخفف عبارت کامل Decentralized Finance، به معنای امور مالی غیرمتمرکز شناخته می‌شود و یکی از پایه‌های مهم دنیای کریپتوکارنسی است. این سیستم غیرمتمرکز که مزایای بسیاری را برای کاربران و معامله‌گران به ارمغان آورده، مشکلاتی هم دارد که باید آن‌ها را مد نظر قرار داد. مشکلات دیفای که بعضی از معامله‌گران و سرمایه‌گذاران از آن‌ها به‌عنوان «ریسک و خطر» یاد می‌کنند، موضوع اصلی این مقاله است. چالش های دیفای و مشکلات رایجی که کاربران این حوزه را با خود درگیر می‌کند، توسط تعدادی از تحلیلگران حوزه ارزهای دیجیتال به‌خوبی رصد شده‌اند و فروپاشی اخیر اکوسیستم Terra گواهی بر این مسئله است.

ارزش بازار دیفای بیش از ۷۷ میلیارد دلار برآورد می‌شود؛ اما آیا با توجه به ناشناس بودن و عدم حمایت آن از کاربران می‌توان روی آن حساب باز کرد؟ آیا مشکلات دیفای باعث می‌شوند که معامله‌گران برای بار چندم در رابطه با سرمایه‌گذاری در این بازار تجدید نظر کنند؟ در ادامه این مقاله به این پرسش‌ها پاسخ می‌دهیم.

سیستم دیفای (DeFi) چیست؟

برای بررسی مشکلات دیفای، لازم است که ابتدا درک بهتری از حوزه امور مالی غیرمتمرکز پیدا کنیم. دیفای یک سیستم مالی ناشناس است که تراکنش‌های مالی سنتی را بدون در نظر گرفتن یک واسطه، سازمان یا نهاد دولتی پیش می‌برد. یک سیستم مالی سنتی که شامل بازار پولی و مالی رایج در اکثر کشورهاست، با دخالت بانک‌ها، سازمان‌های مالی و همچنین قانونگذاران پیش می‌رود و به‌همین دلیل با عنوان «متمرکز» شناخته می‌شود. برعکس چنین اکوسیستمی، دیفای با حذف اشخاص یا سازمان‌های ثالث، سیستمی غیرمتمرکز تشکیل داده که با استفاده از سازوکارهای دنیای کریپتوکارنسی عمل می‌کند. اگر بخواهیم مشکلات دیفای را نادیده بگیریم، باید از آن به‌عنوان یک سیستم مالی پیشرفته و شگفت‌انگیز یاد کنیم. دیفای با به‌کارگیری ابزارهای مدرن دنیای ارزهای دیجیتال و شبکه‌های بلاکچین، تحولی در مقابل سیستم مالی پول‌های فیات تلقی می‌شود.

در دیفای از فناوری‌های مربوط به شبکه بلاکچین (مشخصاً اتریوم) و برنامه‌های کاربردی مانند اپلیکیشن‌های غیرمتمرکز (DApp) برای اتصال مستقیم معامله‌گران و کاربران به یکدیگر استفاده می‌شود. یکی از ابزارهای پیشرفته‌ای که در دیفای مورد استفاده قرار می‌گیرد، قرارداد هوشمند (Smart Contract) است. درحالی‌که امکان راه‌اندازی و اجرای برنامه‌های DeFi در اکثر شبکه‌های بلاکچین وجود دارد، اتریوم محبوب‌ترین و مجهزترین سیستمی است که امکان به‌کارگیری قراردادهای هوشمند را برای کاربران به ارمغان می‌آورد و بستری در دسترس هم است.

علی‌رغم مشکلات دیفای، محبوبیت این اکوسیستم غیرمتمرکز مالی در سال‌های ۲۰۲۰ و ۲۰۲۱ به‌سرعت افزایش یافت و حالا در سال ۲۰۲۲، در کانون توجه کاربران قرار گرفته است. طبق گزارشی که در DeFi Pulse انتشار یافته، ارزش کل دارایی‌هایی که در دیفای وجود دارند، از حدود ۶۹۷ میلیون دلار (در ابتدای سال ۲۰۲۰) به بیش از ۸۵ میلیارد دلار (در آگوست ۲۰۲۱) افزایش یافته است. این دارایی‌ها با عنوان ارزش کل قفل‌شده (TVL) هم شناخته می‌شوند و بخش عمده‌ای از مشکلات دیفای را پوشش می‌دهند.

مروری بر سازوکار دیفای و تفاوت آن با سیستم مالی سنتی

سیستم مالی سنتی که در اکثر کشورها هنوز هم رایج است، ساختاری کاملاً تنظیم‌شده و نظارتی دارد. همچنین وقتی که یک شهروند بخواهد از امکانات سیستم‌های سنتی مالی کشور خود استفاده کند، علاوه بر اینکه باید مقدار قابل ملاحظه‌ای کارمزد بپردازد، بدون افشا و تایید هویت خود نیز نمی‌توانند از خدمات این سیستم مالی استفاده کند. اما ویژگی‌هایی که باعث تمایز اکوسیستم دیفای از نوع سنتی آن شده‌اند را می‌توان در موارد زیر خلاصه کرد:

• معاملات دنیای دیفای از استقلال بیشتری برخوردار هستند و هیچ نیازی برای اخذ مجوز در انجام معاملات در این اکوسیستم وجود ندارد.
• معاملات و کارمزدها در دیفای شفاف هستند.
• در مقام مقایسه با بازار سنتی مالی، امکانات خودفناوری دیفای باعث بروز اعتماد بیشتری نسبت به موسسات و نهادهای بانکی شده است.

اما همانطور که در ابتدای مطلب اشاره کردیم، با تمام مزایای ویژه‌ای که سیستم امور مالی غیر متمرکز دارد، در این حوزه با چالش‌هایی نیر مواجه هستیم که ریسک استفاده از آن را برای کاربران بالا می‌برد. 

آیا محیط دیفای، امن است؟

دیفای همواره به ناشناس بودن و همچنین حذف لایه‌های اضافه موجود در سیستم موسسات بانکی افتخار می‌کند. علی‌رغم تمامی این امکانات ویژه، هنوز هیچ اطمینانی در مورد ایمن بودن محیط آن برای کاربران ارائه نشده است و هیچکدام از اعضایی که در آن فعالیت می‌کنند، اشاره‌ای به این موضوع نداشته‌اند. جان گریفین (John Griffin)، استاد امور مالی دانشگاه ایالتی تگزاس در آستین در مورد این بخش از مشکلات دیفای می‌گوید: «سیستم DeFi دارای مخاطراتی هم هست که احتمالاً هیچکدام از ما نمی‌توانیم آن‌ها را پیش‌بینی کنیم. به‌عبارت ساده‌تر، ریسک‌های مالی بالقوه که در دیفای وجود دارند، ممکن است باعث ورشکستگی سرمایه‌گذاران شوند و بسیاری از ما تحلیلگران، این انتظار را داریم».

البته ناگفته نماند، از آنجایی که همه تراکنش‌های مربوط به دیفای در شبکه بلاکچین ثبت می‌شوند، احتمال دستکاری در معاملات بسیار ناچیز است. این قضیه باعث می‌شود که بسیاری از معامله‌گران به دیفای اعتماد کنند؛ مخصوصاً وقتی که هیچ شخص یا سازمان ثالثی وجود ندارد که بتواند برای تصمیمات مالی این سیستم، دخالت داشته باشد. بسیاری از تحلیلگران بر این باور هستند که سیستم دیفای با وجود اتکا به فناوری قراردادهای هوشمند، دارای مشکلاتی در رابطه با این ابزار هم است. قراردادهای هوشمند، توافق‌نامه‌های خوداجرایی هستند که اساس پروژه های دیفای را تشکیل می‌دهند.

مشکلات دیفای که مربوط به قراردادهای هوشمند می‌شوند، امکان دچار شدن سرمایه‌گذاران به کلاهبرداری، فیشینگ و دیگر اتفاقات این‌چنینی را فراهم می‌کنند. برای ایمن ماندن از مشکلات دیفای مخصوصاً تهدیدات مربوط به قراردادهای هوشمند، بهتر است که ابزارهایی مثل Token Sniffer در شبکه اتریوم استفاده شود تا باگ‌های مربوط به قراردادهای هوشمند برطرف شوند. همچنین، بهتر است پروژه‌های متن‌باز یا Open Source انتخاب شوند تا امکان مشاهده کدها وجود داشته باشد و معامله‌گر مطمئن شود، هیچ ناهنجاری و مشکل خاصی در این اکوسیستم وجود ندارد.

بررسی مشکلات دیفای و معایب امور مالی غیر متمرکز

در حال حاضر چندین مشکل اصلی در اکوسیستم دیفای وجود دارند که هرکدام از آن‌ها می‌توانند باعث ایجاد خلل در معاملات شوند. در ادامه با هرکدام از این مشکلات سیستماتیک، فنی و حتی دولتی آشنا می‌شویم.

۱. چالش‌های مربوط به قراردادهای هوشمند و امنیت آن‌ها

امنیت قراردادهای هوشمند، از زمانی که در سال ۲۰۱۶ توسط یک هکر مورد حمله قرار گرفت، دچار چالش شد. در این حمله، حدود ۶۰ میلیون دلار اتر با استفاده از به‌کارگیری کدهای ویژه به غارت رفت. قراردادهای هوشمند با تکیه بر فناوری دفتر کل توزیع‌شده در سیستم بلاکچین فعالیت می‌کنند، منبع‌باز (Open Source) هستند و کدهای مربوط به آن‌ها را می‌توان در فضایی عمومی مشاهده کرد.

همه این ویژگی‌ها باعث می‌شوند که علاوه بر شفاف بودن ساختار این ابزار مدرن، سوال‌هایی هم در مورد امنیت آن‌ها ایجاد شوند. برای مثال ما باید به این پرسش پاسخ دهیم که نحوه تامین امنیت قراردادهای هوشمند بدون افزایش هزینه‌ها چگونه خواهد بود؟

چالش قراردادهای هوشمند که از جمله مشکلات دیفای به‌شمار می‌روند، معمولاً به سیستم شبکه‌های همتابه‌همتا (Peer-to-Peer) مربوط می‌شوند. در رابطه با این دست از مشکلات دیفای، امکانات مختلفی برای تامین امنیت قراردادهای هوشمند در نظر گرفته شده‌اند که موارد زیر از قبیل آن‌ها هستند:

·         راه‌اندازی پروژه شبکه بلاکچین Hyperledger که امکان دسترسی به محیط‌های خصوصی‌تر را فراهم می‌کند. در این فضا می‌توان حریم‌های خصوصی خود را داشت و آن بخش از داده‌هایی که مورد تایید هستند، در دسترس عموم قرار خواهند گرفت.

·         افزایش استفاده از ارزهای دیجیتال روزبه‌روز همه‌گیرتر می‌شود و این موضوع می‌تواند به در دسترس قرار گرفتن کدهای قراردادهای هوشمند منجر شود. برای کاهش این نوع از مشکلات دیفای باید فضایی ایجاد شود که فقط افراد مجاز و متخصص قادر به مشاهده کدها باشند.

·         باید از جایگزین‌هایی برای سیستم فعلی شبکه‌های بلاکچین استفاده کرد. برای مثال با به‌کارگیری فضای ابری، می‌توان بخش مربوط به داده‌ها را در محیطی امن‌تر نگهداری کرد. با این روش، هم امنیت قراردادهای هوشمند افزایش می‌یابد و هم هزینه‌های مربوط به این کار کاهش خواهد یافت.

۲. جمع‌آوری مالیات در دیفای دشوار است

در برخی از کشورها، تراکنش‌های مالی که با استفاده از امکانات ارزهای دیجیتال انجام می‌شوند، شامل مالیات می‎شوند و پیوسته کشورهای بیشتری در حال اقدام برای وضع مالیات بر تراکنش‌ها یا دارایی‌های کریپتویی هستند. علی‌رغم چنین قانونی، گزارش مالیات در بسیاری از محیط‌های غیرمتمرکز کریپتوکارنسی مثل دیفای ممکن نیست؛ چرا که دیفای روی بلاکچین‌های بدون مجوز قانونی و با عناوین مستعار ساخته شده است. یک تحلیل نشان می‌دهد که با توجه به پنهان بودن ساختار دیفای و سایر اکوسیستم‌های مالی متکی بر ارزهای دیجیتال از منظر هویت کاربران، سازمان خدمات درآمد داخلی ایالات متحده (IRS) سالانه حدود ۵۰ میلیارد دلار مالیات از حوزه کریپتوکارنسی از دست می‌دهد.

یکی دیگر از مشکلات دیفای، عدم امکان مبارزه با پولشویی است و همین نکته باعث می‌شود که برخی افراد از این حوزه برای فساد مالی یا مبادلات غیرقانونی استفاده کنند. آنتوانت شوار (Antoinette Schoar)، استاد امور مالی MIT Sloan در این مورد می‌گوید: «در دنیای، اعمال و دریافت مالیات بسیار دشوار است. هیچ واسطه‌ای در این رابطه تعریف نشده است و زیرساخت‌های مورد نظر برای تایید فرم‌های مالیاتی و ارسال سود سرمایه به سازمان IRS هنوز وجود ندارند». این استاد دانشگاه در ادامه حرف‌های خود اذعان داشته که ممکن است، روزی نرم‌افزاری برای محاسبه مالیات حوزه کریپتوکارنسی تعریف شود. این قضیه می‌تواند به همه افرادی که قصد دارند وضعیت مالیاتی خود را گزارش دهند، کمک کند.

۳. مسائل حکومتی در دیفای هم وجود دارند!

همان‌طور که همه کاربران علاقه‌مند به دیفای می‌دانند، این اکوسیستم دارای ساختاری مجزا از سازمان‌های دولتی است و شکلی مدرن از سیستم مالی ارائه کرده است. در چنین ساختار مدرنی که شاکله دیفای را تشکیل می‌دهد، چیزی با عنوان DAO وجود دارد که قدرت تصمیم‌گیری را در بین همه ذینفعان و علاقه‌مندان این شبکه پخش می‌کند. یک DAO در واقع شبیه به یک سیستم تعاونی رمزنگاری‌شده است که امکان رای دادن به پیشنهادها را در اختیار کاربران قرار می‌دهد.

با همه این اوصاف، یکی از مشکلات دیفای این است که مسائل حکومتی و دولتی همواره مثل یک سایه در تعقیب آن هستند. برای مثال، اولین DAO در دیفای که جمع‌آوری سرمایه‌ای بالغ بر ۱۵۰ میلیون دلار را به ارمغان آورد، بعداً با مشکلات حکومتی و دولتی مواجه و در نهایت از فهرست پروژه‌های مورد نظر خارج شد. از جمله دیگر مشکلات دیفای هم این است که اگر سرمایه‌گذاران بزرگ که معروف به بلاک هولدرز (blockholders) هستند، کنترل کافی را برای تحمیل عقاید خود به سیستم به‌دست آورند، دیگر نمی‌توان آن‌ها را مجازات کرد یا قوانین بازدارنده‌ای را برای آن‌ها به‌وجود آورد؛ چرا که دیفای باعث می‌شود، کاربران کاملاً ناشناس فعالیت کنند و هیچ نهادی آن‌ها را مورد رصد قرار ندهد.

چگونه باید از سد چالش های دیفای عبور کرد؟

مقررات مربوط به ارزهای دیجیتال مخصوصاً اکوسیستم دیفای در سطوح مختلف بین‌المللی متفاوت است و یک هماهنگی جهانی می‌تواند باعث ایجاد توازن در این مورد شود و بسیاری از مشکلات دیفای را حل کند. آنتوانت شوار در این مورد می‌گوید: «تلاش‌های مختلفی در حوزه قانون‌گذاری ایالات متحده و اروپا شکل گرفته‌اند که به انسجام مقرراتی در سیستم‌های مختلف دنیای کریپتوکارنسی منجر می‌شوند». ضمناً روش‌های متعددی هم برای تنظیم سیستم دیفای وجود دارند که مسئولیت‌پذیری و انطباق با مقررات مالی را افزایش می‌دهند.

برای مثال، با اعتبارسنجی در بلاکچین می‌توان آدرس‌های خاصی را که متعلق به نهادهای مورد تایید هستند، مورد بررسی قرار داد. سپس با توجه به این تاییدیه، تراکنش‌هایی را پردازش کرد که شامل آدرس‌های تایید شده هستند. یکی دیگر از راه‌حل‌هایی که وجود دارند، ایجاد زیرساخت‌هایی است که اجازه همکاری ساختارهای غیرمتمرکز مثل دیفای ۲ را با تنظیم‌کننده‌های قانونی فراهم می‌کنند.

با برقراری ارتباط بین ساختارهای غیرمتمرکز مثل دیفای و تنظیم‌کننده‌های قانونی، هم ویژگی‌های سیستمی در این محیط‌ها حفظ می‌شوند و هم از بروز فعالیت‌های غیرقانونی مثل پولشویی و فرار از مالیات جلوگیری خواهد شد. با توجه به پیشی گرفتن اروپا از ایالات متحده در این حوزه، تصور می‌شود که مشکلات دیفای در این اتحادیه زودتر از سایر نقاط جهان حل شوند. سیستم شبکه بلاکچین باید با استانداردهای قانونی و بین‌المللی هماهنگ شود تا امکان تراکنش‌های مالی و ارزهای دیجیتال در محیطی کاملاً شفاف و امن صورت بگیرد.

آینده دیفای در سایه امنیت

نوآوری‌ها، امکانات مدرن و پیشرفت در دیفای و دنیای کریپتوکارنسی مطمئناً دارای مزایای ویژه‌ای است؛ اما نکته مهم اینجاست که اکثر این امکانات صرفاً در جهت سودآوری این سیستم‌ها ایجاد شده‌اند و پتانسیل ایجاد مشکلات مختلف را دارند. مشکلات دیفای که عمدتاً به ناشناس بودن شبکه‌های بلاکچین و ماهیت کاربران مربوط می‌شود، ساختاری عاری از مقررات کافی را فراهم کرده که در بستر آن، فرار مالیاتی و دیگر فعالیت‌های سودجویانه در جریان هستند. با این حال، قانون‌گذاری نیز نوعی بستر متمرکزسازی را فراهم می‌کند که تهدیدی برای اصل تمرکززدایی در دنیای امور مالی غیرمتمرکز محسوب می‌شود.

شما به عنوان یک کاربر ارزهای دیجیتال، عدم وجود قوانین مشخص در این حوزه را یکی از مشکلات دیفای می‌دانید یا مزیت آن؟